Dinar u savremenoj Srbiji

U Srbiji je, 12. decembra 1873. godine, uvođenjem Zakona o kovanju srebrne monete uveden dinar kao novčana jedinica. Srbija je prethodno pristupila Novčanoj konvenciji koju su u Parizu 1865. potpisale Francuska, Belgija, Italija i Švajcarska. Time je otklonjen monetarni haos i dotadašnja upotreba više od 40 različitih moneta - dukata, forinti, talira. Dinar je uzet kao naziv za novčanu jedinicu pošto je taj naziv postojao u srednjovekovnoj Srbiji još u 13. veku (Kralj Uroš).

U 19. veku, u vreme vladavine Karađorđa i kneza Miloša, u Srbiji je u opticaju bio veliki broj različitih moneta, od turskih do zapadnoevropskih. Tokom tog perioda koristile su se 43 vrste stranog novca, i to 10 zlatnih, 28 srebrnih i 5 bakarnih. Međutim, uporedo sa uspešnim političkim oslobađanjem od turske zavisnosti, počinju da se čine prvi koraci ka uspostavljanju sopstvenog monetarnog sistema, da bi se, najzad, nakon više od četiri stoleća od kovanja poslednjeg srpskog srednjovekovnog novca, u obnovljenoj Srbiji ponovo počelo sa njegovim kovanjem.

Suočen sa problemima koje je izazivala upotreba brojnih vrsta novca u Kneževini Srbiji, knez Mihailo Obrenović donosi rešenje o kovanju srpske monete. Tako je nastao kovani novac izrađen od legure bakra u apoenima od 1, 5, i 10 para, sa likom kneza Mihaila na aversu i godinom izdanja 1868. Nova novčana jedinica, dinar, iskovana je u srebru 1875. godine. Ona je nosila lik kneza Milana, a izrađena je u apoenima od 50 para i 1 i 2 dinara. Prvi zlatni novac u Srbiji, u nominalnoj vrednosti od 20 dinara, iskovan je 1879. godine. Povodom proglašenja kneza Milana za kralja Srbije 6. marta 1882. godine iskovan je zlatni novac od 10 i 20 dinara, popularno nazvan “milandor”. Dr Laza Paču, ministar finansija, naredio je povlačenje 1904. godine “obrenovićevskih” srebrnjaka.

dinar iz 1868. godine

dinar iz 1875. godine

milandor iz 1882. godine

Srbija je svoju nacionalnu monetu uobličila usvojivši standarde Latinske novčane unije, čije su stroge odredbe propisivale stepen finoće metala za izradu kovanog novca, kao i kovničke stope.

U kasnijem periodu emitovano je još nekoliko vrsta kovanog novca. Poslednja emisija novca sa likom vladara iz dinastije Obrenovića potiče iz 1897. godine, kada je u srebru iskovan novac od 1 i 2 dinara sa likom kralja Aleksandra I Obrenovića.

1 i 2 dinara iz 1897. godine

Dinastička smena na prestolu 1903. godine donela je izvesne promene u oblasti izdavanja novca. Zakonom iz 1904. godine predviđeno je kovanje metalnog novca sa likom novog vladara, Petra I Karađorđevića. Iz iste godine je i prva emisija od pet različitih apoena novca kovanog u bronzi i srebru, kao i jubilarni srebrni novac od 5 dinara sa likovima Karađorđa i Petra I, iskovan povodom stogodišnjice Prvog srpskog ustanka. Ta emisija novca, kao i sledeće dve, iz 1912. i 1915. godine, kovane su u Beču. Izbijanjem rata prekinuta je svaka veza sa tom kovnicom, pa je deo emisije iz 1915. godine iskovan u pariskoj kovnici. Novac sa godinom kovanja 1917. izrađen je u Americi.

5 dinara iz 1904. godine

Prva srpska novčanica je sa obeležjima novca bila “stodinarka”. Izdala ju je Privilegovana narodna banka Kraljevine Srbije i nosila je datum 2. jul 1884. godine. Bila je zamenjiva za zlato. Odštampana je u Belgiji. Bila je maslinastozelene boje, a potpisao je prvi guverner Aleksa Spasić. Od devet vrsta novčanica Privilegovane narodne banke Kraljevine Srbije samo je jedna povučena 1918. godine, a druge su ostale zakonsko sredstvo plaćanja sve do 1920. godine. U Kraljevini Srbiji, a potom i u Kraljevini SHS, izgled novčanice se nije olako menjao. Pre svega zato što je ona obeležje jednog naroda, a svaka zamena mnogo košta.