Pogubljen zbog plakata izbeglice

Okružni sud u Beogradu, dana 17. decembra 2007. godine, doneo je Odluku o rehabilitaciji Dragoslava Stojanovića, slikara, karikaturiste i novinara. Sud je utvrdio da je Stojanović "bio žrtva progona i nasilja iz političkih i ideoloških razloga zbog čega je likvidiran 1945". Stojanović, rođen u Aranđelovcu 1890. bio je saradnik lista "Ošišani jež", autor je poznatog zaglavlja s ježom koji se ogleda u ogledalu. U međuratnom periodu radi u beogradskom listu "Vreme" i predaje dekorativno slikarstvo u Umetničkoj školi u Beogradu. Godine 1942. nakon povratka iz logora u Nirnbergu, radi u listu Nedićeve vlade "Novo vreme". Streljan je 1945. zbog plakata "Majko Srbijo pomozi" koji je vlada Milana Nedića, naručila kako bi uticala na javnost Srbije s ciljem zbrinjavanja izbeglica iz ustaške Hrvatske, što je okarakterisano kao saradnja "na polju propagande sa nemačkim fašističkim okupatorom".

Razjašnjen nastanak poznatog plakata

Dragoslav Stojanović je plakat „Majko Srbijo, pomozi!” izradio po fotografiji koju je snimio ljotićevski komandant Miloš Vojinović Lautner.

Ovo saznanje dugujemo Đorđu Pilčeviću, ranijem dopisniku „Politike” iz Užica, danas penzioneru koji nije utulio svoju novinarsku strast. Zahvaljujući tome konačno je osvetljen nastanak plakata koji je možda i presudno uticao na Stojanovićev tragični kraj, o čemu smo pisali početkom februara, povodom rehabilitacije ovog stvaraoca.

Takva pretpostavka izneta je i u rešenju o rehabilitaciji, svakako i zato što je prilikom isključenja Stojanovića iz umetničkog udruženja, na sednici ULUS-a, 17. februara 1945. godine, navedeno da je on „odmah po dolasku iz zarobljeništva aktivno sarađivao na polju propagande sa nemačkim fašističkim okupatorom i domaćim izdajnicima. Radio je plakate političkog karaktera”.

Stojanović je bio oteran u nacistički logor u Nirnbergu, ali je sa grupom zarobljenika uspeo da se vrati u okupiranu Srbiju 1942. godine, posle čega je u listu „Novo vreme” objavljivao politički neutralne karikature i crteže.

Ovo glasilo vlade Milana Nedića izveštavalo je u aprilu 1942. i o tragičnom talasu srpskih izbeglica koje su pod naletom zloglasne ustaške „Crne legije” Jure Francetića morale da beže iz istočne Bosne. U zločinačkom piru ustaše su poklale oko 4.000 Srba od Vlasenice do Skelana, a 20.000 izbeglih prihvaćeno je na drugoj obali Drine, u Račanskom srezu u Srbiji. Najviše ih je bilo u Bajinoj Bašti.

U akciji zbrinjavanja izbeglica učestvovao je i ljotićevski Deseti dobrovoljački odred pod komandom Miloša Vojinovića Lautnera.

Pišući o tim događajima, „Novo vreme” je objavilo i potresnu fotografiju žene koja se spasla ustaškog noža, a njen vapijući pogled pretočen je u potpis ispod snimka – „Majko Srbijo, pomozi!”.

Đorđe Pilčević kaže da je uz fotografiju uporedo objavljena i napomena da se ne zna njen autor. Po tom motivu Dragoslav Stojanović je uskoro sačinio plakat kojim je Nedićeva vlada, njen Komesarijat za izbeglice, pozivao građane Srbije da pomognu svojoj braći u nevolji s druge obale reke Drine. Kolega Pilčević nam je poslao kopiju originalnog snimka koji je onovremeno sačinio Miloš Vojinović i objasnio kako se ova fotografija našla u njegovoj ličnoj arhivi.

Boraveći u Čačku pre dvadesetak godina, Pilčević je posetio oca Platona Milojevića, igumana i starešinu manastira Rača kod Bajine Bašte od 1939. do 1949. godine, kome Srbija ostaje večno dužna jer je tokom Drugog svetskog rata sačuvao Miroslavljevo jevanđelje, zakopano ispod kamenih ploča oltara manastirske crkve.

Tokom razgovora, otac Platon je kolegi Pilčeviću pokazao i poklonio fotografiju žene izbeglice objavljenu u „Novom vremenu” 1942. godine. Snimak mu je, kako je objasnio, dao ljotićevski komandant Miloš Vojinović Lautner, koji je povremeno dolazio u manastir Raču.

Na fotografiji je napisano: „Snimio M. Vojinović”, tako da je enigma o njenom autoru konačno rasvetljena. Nažalost, otac Platon nije mogao da saopšti i ime žene sa snimka, što ostaje kao jedina nepoznanica u priči o ovom istorijskom dokumentu.

Đorđe Pilčević navodi da je Lautner bio veliki zaljubljenik u fotografiju, zbog čega se nikada nije odvajao od fotoaparata, snimajući pojedine događaje i ličnosti. Njegove filmove je razvijao i izrađivao mu fotografije poznati užički fotograf Ilija Lazić.

Ne treba da čudi opreznost oca Platona Milojevića koji je tek pre dvadeset godina poklonio Lautnerovu fotografiju kolegi Pilčeviću.

Miloš Vojinović Lautner je svoje ratovanje u okupiranoj Srbiji obeležio i mnogim zločinima počinjenim u užičkom kraju. Poginuo je 23. septembra 1943. godine u Sečoj Reci kod Kosjerića, u borbi protiv četnika Draže Mihailovića. Tada je bio kapetan i komandant ljotićevskog Četvrtog bataljona Srpskog dobrovoljačkog korpusa.

75 godina "Ošišanog ježa"

Svojim prvim prigodnim izdanjem iz ove godine Pošta Srbije obeležava 75 godina lista "Ošišani jež". Izdanje sadrži jednu prigodnu poštansku marku nominale 20 di- nara, koja je emitovana 5. janua- ra. Tog dana održana je i svečana promocija marke u okviru proslave 75. rođendana "Ošišanog ježa". Proslava i promocija su održane u pozorištu "Slavija", koje je bilo ma- lo da primi sve zainteresovane za ovaj jubilej. Članovi humorističke štampe su uvereni da će "Jež" uz pomoć pisama i razglednica da obiđe veći deo sveta.

Satira je još davno naišla na plodno tle u Srbiji, gde je pustila duboke korene. Jedan od najboljih poznavalaca srpske satire Alek Marjano, koji je i sam veliki srpski satiričar, za svog najstarijeg prethodnika uzima Svetog Savu i njegove reči: "I ja nedostojni i lenjivi i hudi monah Sava sažalih se pomislivši na svoje nerazumevanje".

Prvi srpski humorističko-satirični list pod nazivom "Šaljivac" izašao je iz štampe davne 1850. godine. Od tada pa do danas u Srbiji je izlazilo više od 150 humorističkih listova i časopisa. Nažalost, većina njih je ugašena već tokom prve godine izlaženja. Po dužini staža i neprekidnog izlaženja, "Ošišani jež" je najstariji ilustrovani list u jugoistočnoj Evropi.

Koliko je bogata tradicija satire i humora u Srbiji najbolje pokazuje podatak da su te 1935. godine, kada je izašao prvi broj "Ošišanog ježa", u Beogradu osnovana još četiri humorističko-satirična časopisa: "Okovani jazavac", "Munja", "Drenova budža" i "Brezova metla". Te godine izašli su i prvi brojevi "Gnjavator gnjavatora" u Pančevu i "Zavrzlame" u Kragujevcu.

"Ošišani jež" je dobio svoje ime u kafani "Ginić", koja se nalazila u Poenkareovoj ulici broj 20, na mestu na kojem se danas nalazi Dom omladine. U toj kafani se okupila grupa intelektualaca koji su se dogovorili da pokrenu jedan humorističko-satirični list. Trebalo je još samo da se odredi naziv lista. Naziv "Jež" predložio je kelner ove kafane i sa time su se složili svi prisutni.

Nakon okupacije u Beogradu je 1941. godine počeo da izlazi list "Bodljikavo prase". Po svom formatu, rubrikama, opremi i prelomu podsećao je na "Ošišanog ježa". Međutim, "Bodljikavo prase" služilo je okupatoru i izlazilo je pod strogom cenzurom.

Na oslobođenoj partizanskoj teritoriji na Petrovoj gori u Hrvatskoj februara 1944. godine izašao je prvi broj "Bodljikavog ježa". I on je bio pod strogom cenzurom, ovog puta partijskih komesara, tako da predstavlja još jedan surogat predratnog "Ošišanog ježa".

U Osnabriku, u jednom od najvećih zarobljeničkih logora u Drugom svetskom ratu, zarobljeni srpski oficiri, pripadnici bivše jugoslovenske vojske, uz pomoć ostalih logoraša, pokrenuli su 8. aprila 1944. rukopisni list "Logorski jež". Kroz naslov pokretači lista su hteli da naglase da će njihovi politički stavovi i poruke biti u kontinuitetu sa "Ošišanim ježom". List je imao svoje stalne rubrike: politički pregled, vojni pregled, vesti iz inostranstva, nove knjige, književna strana i druge.

Linkovi: elektronsko izdanje "Jež"-a,