Hrišćanstvo prvi priznao Galerije

U Nikomediji, današnjem Izmiru u Turskoj, rimski imperator Galerije, graditelj palate “Feliks Romulijana”, kod Zaječara, 30. aprila 311. godine doneo je edikt o toleranciji hrišćanstva - dve godine pre nego što je to, čuvenim Milanskim ediktom učinio car Konstantin!

Ovaj istorijski podatak, koji je veoma malo poznat, čak i stručnoj javnosti, izneo je, na multimedijalnoj prezentaciji u borskom Muzeju rudarstva i metalurgije pod nazivom “Koreni evropskog hrišćanstva, u susret obeležavanju 2013. godine”, Bora Dimitrijević, direktor Narodnog muzeja u Zaječaru. U tom projektu učestvovali su muzeji iz Pirota, Vranja, Leskovca, Niša i Knjaževca.

- Definitivno, prvi edikt o toleranciji hrišćanstva doneo je imperator Galerije - uveren je Dimitrijević. - Prema tome, iako postoji samo originalni prepis edikta koji je doneo graditelj “Feliks Romulijane”, 1.700 godina hrišćanstva trebalo bi da se počne sa obeležavanjem 2011. godine, budući da je car Konstantin Milanski edikt doneo 313. godine, odnosno dve godine kasnije od Galerija.

Dimitrijević ističe da su sa ovom činjenicom, koja ima svetski značaj, upoznati i stručnjaci iz Grčke, Francuske, Nemačke, Turske i Italije. A zbog čega zvanična istorija slabo poznaje ove činjenice ima objašnjenje:

- Hrišćanski panegiričari tog doba “bacaju” ružnu sliku o imperatoru Galeriju, zbog čega je njegov edikt, nakon toliko vekova, gotovo potpuno prekrila prašina zaborava - objašnjava Dimitrijević. - On je, u njihovim spisima, opisan kao čovek koji je 303. godine progonio hrišćane. Panegiričari iz tog doba prezentuju podatak po kome je Galerijeva majka Romula na cara Dioklecijana, kome je njen sin bio suvladar, uticala da uništi hrišćanstvo.

Direktor Narodnog muzeja u Zaječaru ne spori da je Galerije zaista progonio hrišćane, ali ga “brani” time da je ispunjavao Dioklecijanovu zapovest, kome je bio potčinjen.

- Međutim, svedočanstvo o Galerijevom ediktu o tolerenciji hrišćanstva sačuvano je u delu Konstantinovog panegiričara Laktancija “De mortibus persecutorum”, iz četvrtog veka - naglašava Dimitrijević. - Takođe, podaci o tome objavljeni su, između četvrtog i šestog veka, i u knjizi Eusebija, hroničara koji je zabeležio istoriju ranog hrišćanstva u Rimskom carstvu, pod nazivom “Istorija hrišćanstva”.

Dimitrijević podvlači da je imperator Galerije preminuo u Serdici, današnjoj Sofiji, mesec dana nakon donošenja edikta o toleranciji hrišćanstva, tako da njegovu nameru nije imao ko da sprovede u delo.

- Tako se istorija “poigrala” sa čovekom koji je doneo prvi edikt o toleranciji hrišćanstva - zaključuje direktor zaječarskog Narodnog muzeja. - Međutim, nepobitna je činjenica da se tek nakon Galerijevog edikta može govoriti o duhu tolerancije, koji počinje da vlada između paganstva i hrišćanstva...

IRONIJA SUDBINE
- Nekoliko godina nakon donošenja edikta o tolerenaciji hrišćanstva, imperator Licinije, koji je, uz Galerija i Konstantina bio jedan od velikih tetrarha, ubija njegovu porodicu i tela im baca u more - navodi Dimitrijević.

- Ali, istorija se “pobrinula” i za imperatora Licinija, koji je, zajedno sa Konstantinom, doneo Milanski edikt. Danas, svi priznaju da je hrišćanstvo u Evropu doneo Konstantin, dok Licinija niko i ne pominje da je učestvovao u tome.

CAIVS VALERIVS MAXIMINVS GALERIVS
Caius Valerius Maximinus Galerius (293-311) je, iz daleke provincije gde je kao dete napasao stada, stupio u Dioklecijanovu vojsku i bio zapažen zbog velike hrabrosti u borbi, zbog čega je brzo napredovao. Prepoznavši u njemu svoga naslednika, Dioklecijan, tvorac Tetrarhije, 293. godine ga je usinio i oženio svojom kćerkom Valerijom. Tako je dečak Maksim ponovo rođen kao Galerije, član božanske Jupiterove porodice, sin vrhovnog boga čija je zemaljska inkarnacija bio njegov poočim. Zatvarajući životni krug kao car i bog, Galerije je u mestu svoga rođenja sagradio grandioznu zadužbinu, nadenuvši joj ime po svojoj majci Romuli. Romuliana je simbol težnje da se jedna ideja učini večnom.

Na putu od govedara do cara i boga, Galerije je ostao veran idejnoj koncepciji vlasti svoga poočima. Četvorica ljudi neplemenitog porekla, rođenih na balkanskim prostorima (Dioklecijan, Konstancije I Hlor, Galerije i Maksimijan Herkulije), kojima je istorija dodelila glavne uloge na pozornici tadašnjeg civilizovanog sveta, morali su da ubede podanike u opravdanost svoga upravljanja Carstvom. Da bi to ostvarili, oni su se obilato koristili mitologijom i religijom za kreiranje sopstvenog mita, odnosno za formiranje kolektivne svesti o svom božanskom poreklu i božanskoj pozadini sopstvene vlasti. Još za života su se proklamovali bogovima, što su, nakon zemne smrti, obredom apoteoze i zvanično postajali. Svaki od njih četvorice bio je Pantokrator, vladar celokupne Vaseljene, gospodar vascelog kosmosa. I sama simbolika broja četiri govorila je jasno o božanskoj prirodi tetrarhijskih vladara: kvadrat je simbol savršenstva, savršene ravnoteže, potpune samosvesti i unutrašnje harmonije; nije slučajno što postoje upravo četiri godišnja doba i četiri strane sveta. Zajednička vladavina četiri cara, kao i četiri stadijuma u njihovoj vladavini: caesar, augustus, senior augustus i, najzad – divus, u saglasju je sa savršenstvom tog kosmičkog poretka. Takva koncepcija zahtevala je monumentalne građevine ukrašene vrhunskim umetničkim delima, kulise koje bi odgovarale predstavi smišljenoj da potčinjene uveri u božansku misiju njihovih vladara. Sublimaciju te koncepcije predstavlja upravo Galerijeva gamzigradska palata.