Monografija “Izgubljena riznica manastira Mileševe” Dragiše Milosavljevića, istoričara umetnosti i muzeologa iz Užica, objavljena u “Službenom glasniku”, govori o usponu i tragici riznice jednog od najznačajnijih srpskih manastira.
Sa 150 fotografija, na skoro 350 strana, autor je objasnio značaj Mileševe, koju su hroničari označili kao “Veliku lavru”, “Kraljevsku lavru” i “Veliki manastir”. U hijerarhiji srpskih svetilišta, Mileševa je zauzimala drugo mesto, odmah iza Studenice.
- Sintagma “Izgubljena riznica manastira Mileševe” nije slučajna ekspresija već istinski izgubljena riznica ove drevne svetinje - kaže Milosavljević. - Veći deo knjige posvećen je tome da su najvredniji delovi mileševske riznice koji su bili predmet opisa zapadnih hroničara - nepovratno izgubljeni. U pitanju su bili predmeti prvorazredne umetničke izrade, srebrni i zlatni relikvijari, srebrom okovane ikone kao i izvanredni rukopisni kodeksi.
Pouzdano je utvrđeno, ukazuje Milosavljević, da je Mileševa osnovana u vreme kada je Srpska crkva od Nikejskog carstva i arhiepiskopije dobila autonomiju krajem druge decenije 13. veka. To je bila epohalna pobeda Save Nemanjića. Pretpostavlja se da je osnovana 1218/1219 godine, u vreme stolovanja Stefana Prvovenčanog. U kasnijim rodoslovima i letopisima navodi se da je Mileševu osnovao kralj Vladislav, i da je u nju položio mošti Svetog Save prenete iz Trnova, u Bugarskoj. Milosavljević, međutim, tvrdi da “dostupni podaci, pre svega analiza Vladisavljevih portreta u Mileševi, upućuju na to da je manastir osnovan u vreme kada je bio princ i nije bio pretendent na kraljevski presto”.
- Gotovo svi zapadni putopisci, putnici i diplomate koji su u davnim vremenima posetili Mileševu uočili su veliki nesklad između spoljašnjeg izgleda manastirske crkve i njene unutrašnjosti u kojoj su bili predmeti prvorazredne umetničke izrade, raskošni liturgijski sasudi, relikvijari sa moštima svetaca, srebrom okovane ikone i rukopisni kodeksi. Bili su to putnici sa Zapada opčinjeni mileševskim dragocenostima, ikonama i relikvijarima - vrednostima kojih više nema, koje su stolećima nestajale i sasvim izgubljene. Taj ogromni gubitak dela nacionalne kulture srpskog etnosa postaje paradigma i naše moderne sudbine.
Kako navodi naš sagovornik, drugi sloj rizničkih vrednosti prenet zajedno sa izbeglim Mileševcima, takođe je izgubljen u kasnijim usudima, rasprodaji i nasilnom pretapanju na područjima pod habzburškom krunom s kraja 18. veka. I poslednji sačuvani deo stare mileševske riznice i biblioteke sa predmetima od metala, delovima crkvenog veza, knjigama, poveljama, dokumentima kao i svetiteljskim relikvijama rasejan je širom hrišćanskog sveta bez nade za vraćanjem u matično sedište.
- Dubrovački vernici i danas svakog Uskrsa blagosiljaju česticama Časnog krsta u baroknom relikvijaru - mileševskog porekla. To je potvrđeno duplim pečatima kardinala Puljezija iz prve decenije 18. veka. Zvuči paradoksalno, ali i tačno, da je samo jedan jedini predmet iz stare mileševske riznice- pozlaćeni relikvijar proigumana Longina Mileševca - našao mesto u novoj, formiranoj pre nekoliko godina.
Malo se zna da je u najtežim vremenima Mileševa preuzimala ulogu ne samo duhovnog već i diplomatskog sedišta, piše Milosavljević, u kome su, najčešće ne u svetlu arhivske građe, donošene sudbonosne odluke. Zahvaljujući geografskom položaju, Mileševa je vekovima vršila ulogu posrednika. U njoj su se stapale i sukobljavale obe polovine razjedinjene Evrope, na polju umetnosti, religije, ekonomije i politike. Spaljivana je, rušena, pljačkana i ponovo obnavljana. Poslednja obnova bila je 1868. godine, posle više od jednog veka bez krova i monaha. U toku Drugog svetskog rata bila je bolnica ali i konjušnica u kojoj su zatvarani konji. Ali, njen sjaj i vrednosti time nisu umanjene.
- Kada su je monasi u Velikoj seobi 1690. napuštali, drumovi su bili zakrčeni Mileševcima. Bili su to dugi karavani sa pretovarenim konjima na kojima je nošeno sve što je moglo stati u samare i nedra. Taj put Mileševaca kojim su u seobama s kraja 17. i kroz čitav 18. vek, tragali za privremenim utočištem, bio je svojevrsna trasa rasejanih rizničkih vrednosti. Znatno kasnije, ti drumovi postali su raskrsnice za istraživače, putokazi prema izgubljenoj mileševskoj riznici.
Bili su to drumovi ka zapadu, severu i jugu. Prema manastirima Tvrdošu, Pivi, Gomionici, Savini kod Herceg Novog, slavonskim manastirima Pakri, Lepavini, Orahovici, fruškogorskim svetilištima i na kraju do daleke Sent Andreje. U potrazi za izgubljenom riznicom moralo se tim putevima proći i u brojne manastire svratiti. U mnogima se nalaze mileševske dragocenosti davno u nuždi deponovane.
BELI ANĐEO - MILEŠEVSKI
Beli anđeo nije bez razloga postao simbol srednjovekovne srpske umetnosti - kaže Dragiša Milosavljević. - Nismo mi na pravo mesto postavili Belog anđela za koga kažu da je “svet sa njim beskrajno lepši”. Učinili su to drugi. Na primer, engleski arheolog i novinar ser Artur Evans, znatno poznatiji kao čovek koji je otkrio kulture Krita i Mikene, prvi je s kraja 19. veka uočio lepotu mileševskih fresaka i Belog anđela. U tekstu koji je napisao 1888. Evans govori da su mileševske freske preteče Đota i ranih renesansnih majstora. Početkom trećeg milenijuma, dakle više od sto godina kasnije, francuski vizantolog Tanja Velmans je napisala da je renesansa započela u Mileševi, zahvaljujući mileševskim freskama i Belom anđelu na Hristovom grobu.
RASPRODATA BIBLIOTEKA
Teško je predvideti da li će se deo izgubljenog materijala vratiti pod okrilje Mileševe. Možda izvesne dragocenosti koje su rasejane u pravoslavnom svetu. Na primer, pozlaćena čaša sa posvetom cara Ivana Groznog koju je poklonio Mileševi sredinom 16. veka, ili znamenita plaštanica iz muzeja Srpske pravoslavne mitropolije u Zagrebu, možda svileni aer iz Cetinja. Mnogo knjiga iz mileševske biblioteke je rasprodato i nalazi se u bibliotekama Sankt Peterburga, Venecije, Berlina, Beča. U ovoj trgovini daleko je prednjačio Vuk Karadžić. Biblioteka u Berlinu zove se “Vukova zbirka rukopisnih knjiga”, a mileševsko poreklo nekih rukopisa nepobitno je potvrđeno.
Sa 150 fotografija, na skoro 350 strana, autor je objasnio značaj Mileševe, koju su hroničari označili kao “Veliku lavru”, “Kraljevsku lavru” i “Veliki manastir”. U hijerarhiji srpskih svetilišta, Mileševa je zauzimala drugo mesto, odmah iza Studenice.
- Sintagma “Izgubljena riznica manastira Mileševe” nije slučajna ekspresija već istinski izgubljena riznica ove drevne svetinje - kaže Milosavljević. - Veći deo knjige posvećen je tome da su najvredniji delovi mileševske riznice koji su bili predmet opisa zapadnih hroničara - nepovratno izgubljeni. U pitanju su bili predmeti prvorazredne umetničke izrade, srebrni i zlatni relikvijari, srebrom okovane ikone kao i izvanredni rukopisni kodeksi.
Pouzdano je utvrđeno, ukazuje Milosavljević, da je Mileševa osnovana u vreme kada je Srpska crkva od Nikejskog carstva i arhiepiskopije dobila autonomiju krajem druge decenije 13. veka. To je bila epohalna pobeda Save Nemanjića. Pretpostavlja se da je osnovana 1218/1219 godine, u vreme stolovanja Stefana Prvovenčanog. U kasnijim rodoslovima i letopisima navodi se da je Mileševu osnovao kralj Vladislav, i da je u nju položio mošti Svetog Save prenete iz Trnova, u Bugarskoj. Milosavljević, međutim, tvrdi da “dostupni podaci, pre svega analiza Vladisavljevih portreta u Mileševi, upućuju na to da je manastir osnovan u vreme kada je bio princ i nije bio pretendent na kraljevski presto”.
- Gotovo svi zapadni putopisci, putnici i diplomate koji su u davnim vremenima posetili Mileševu uočili su veliki nesklad između spoljašnjeg izgleda manastirske crkve i njene unutrašnjosti u kojoj su bili predmeti prvorazredne umetničke izrade, raskošni liturgijski sasudi, relikvijari sa moštima svetaca, srebrom okovane ikone i rukopisni kodeksi. Bili su to putnici sa Zapada opčinjeni mileševskim dragocenostima, ikonama i relikvijarima - vrednostima kojih više nema, koje su stolećima nestajale i sasvim izgubljene. Taj ogromni gubitak dela nacionalne kulture srpskog etnosa postaje paradigma i naše moderne sudbine.
Kako navodi naš sagovornik, drugi sloj rizničkih vrednosti prenet zajedno sa izbeglim Mileševcima, takođe je izgubljen u kasnijim usudima, rasprodaji i nasilnom pretapanju na područjima pod habzburškom krunom s kraja 18. veka. I poslednji sačuvani deo stare mileševske riznice i biblioteke sa predmetima od metala, delovima crkvenog veza, knjigama, poveljama, dokumentima kao i svetiteljskim relikvijama rasejan je širom hrišćanskog sveta bez nade za vraćanjem u matično sedište.
- Dubrovački vernici i danas svakog Uskrsa blagosiljaju česticama Časnog krsta u baroknom relikvijaru - mileševskog porekla. To je potvrđeno duplim pečatima kardinala Puljezija iz prve decenije 18. veka. Zvuči paradoksalno, ali i tačno, da je samo jedan jedini predmet iz stare mileševske riznice- pozlaćeni relikvijar proigumana Longina Mileševca - našao mesto u novoj, formiranoj pre nekoliko godina.
Malo se zna da je u najtežim vremenima Mileševa preuzimala ulogu ne samo duhovnog već i diplomatskog sedišta, piše Milosavljević, u kome su, najčešće ne u svetlu arhivske građe, donošene sudbonosne odluke. Zahvaljujući geografskom položaju, Mileševa je vekovima vršila ulogu posrednika. U njoj su se stapale i sukobljavale obe polovine razjedinjene Evrope, na polju umetnosti, religije, ekonomije i politike. Spaljivana je, rušena, pljačkana i ponovo obnavljana. Poslednja obnova bila je 1868. godine, posle više od jednog veka bez krova i monaha. U toku Drugog svetskog rata bila je bolnica ali i konjušnica u kojoj su zatvarani konji. Ali, njen sjaj i vrednosti time nisu umanjene.
- Kada su je monasi u Velikoj seobi 1690. napuštali, drumovi su bili zakrčeni Mileševcima. Bili su to dugi karavani sa pretovarenim konjima na kojima je nošeno sve što je moglo stati u samare i nedra. Taj put Mileševaca kojim su u seobama s kraja 17. i kroz čitav 18. vek, tragali za privremenim utočištem, bio je svojevrsna trasa rasejanih rizničkih vrednosti. Znatno kasnije, ti drumovi postali su raskrsnice za istraživače, putokazi prema izgubljenoj mileševskoj riznici.
Bili su to drumovi ka zapadu, severu i jugu. Prema manastirima Tvrdošu, Pivi, Gomionici, Savini kod Herceg Novog, slavonskim manastirima Pakri, Lepavini, Orahovici, fruškogorskim svetilištima i na kraju do daleke Sent Andreje. U potrazi za izgubljenom riznicom moralo se tim putevima proći i u brojne manastire svratiti. U mnogima se nalaze mileševske dragocenosti davno u nuždi deponovane.
BELI ANĐEO - MILEŠEVSKI
Beli anđeo nije bez razloga postao simbol srednjovekovne srpske umetnosti - kaže Dragiša Milosavljević. - Nismo mi na pravo mesto postavili Belog anđela za koga kažu da je “svet sa njim beskrajno lepši”. Učinili su to drugi. Na primer, engleski arheolog i novinar ser Artur Evans, znatno poznatiji kao čovek koji je otkrio kulture Krita i Mikene, prvi je s kraja 19. veka uočio lepotu mileševskih fresaka i Belog anđela. U tekstu koji je napisao 1888. Evans govori da su mileševske freske preteče Đota i ranih renesansnih majstora. Početkom trećeg milenijuma, dakle više od sto godina kasnije, francuski vizantolog Tanja Velmans je napisala da je renesansa započela u Mileševi, zahvaljujući mileševskim freskama i Belom anđelu na Hristovom grobu.
RASPRODATA BIBLIOTEKA
Teško je predvideti da li će se deo izgubljenog materijala vratiti pod okrilje Mileševe. Možda izvesne dragocenosti koje su rasejane u pravoslavnom svetu. Na primer, pozlaćena čaša sa posvetom cara Ivana Groznog koju je poklonio Mileševi sredinom 16. veka, ili znamenita plaštanica iz muzeja Srpske pravoslavne mitropolije u Zagrebu, možda svileni aer iz Cetinja. Mnogo knjiga iz mileševske biblioteke je rasprodato i nalazi se u bibliotekama Sankt Peterburga, Venecije, Berlina, Beča. U ovoj trgovini daleko je prednjačio Vuk Karadžić. Biblioteka u Berlinu zove se “Vukova zbirka rukopisnih knjiga”, a mileševsko poreklo nekih rukopisa nepobitno je potvrđeno.
Нема коментара:
Постави коментар