Sokoli pod obručima

Dušan Cvetković, devedesetogodišnjak iz Beograda, sakupljajući građu za svoju knjigu o sokolskim društvima došao je i do vrednih podataka o počecima košarke u Srbiji.

Dok se igra Svetsko prvenstvo u košarci nije na odmet da se podsetimo kako je ovaj sport nastao u Srbiji. Upoznavanje sa istorijatom igre pod obručima olakšano nam je zahvaljujući devedesetogodišnjem Dušanu Cvetkoviću iz Beograda, koji je u svojoj knjizi „Sokoli i sokolski sletovi” između ostalog opisao i početke jednog od naših najtrofejnijih sportova.

Razvoj košarke neraskidivo je povezan sa predratnim sokolskim društvima, koja su bila jako razvijena u Kraljevini Jugoslaviji. „Savez srpskih sokola” osnovan je još 1908. godine, kao nacionalni ogranak viteške sportske organizacije nastale 1862. godine u Češkoj na predlog Miroslava Tirša, doktora filozofije i profesora Praškog univerziteta. Zanimljivo je da je tvorac „sokolstva” sam izraz pozajmio iz srpske epske poezije, u kojoj je ptica soko sinonim za odvažnost, hrabrost, čestitost i plemenitost.

Kod nas su sokolska udruženja postala masovna u vreme kralja Aleksandra Karađorđevića, kad se svuda po Srbiji grade velike gimnastičke hale – sokolane. Održavala su se brojna takmičenja u gimnastici i drugim sportovima, a na velikim sokolskim sletovima u inostranstvu učestvovali su i naši mladići. Među njima na velikom sletu u Pragu 1938. godine pojavio se kao osamnaestogodišnjak i Beograđanin Dušan Cvetković. „Politika” je opširno izveštavala sa ovog značajnog sportskog događaja, a Dušanova majka je pomno isecala svaki članak i čuvala da pokaže sinu kada se vrati kući.

– Moja mati je prva počela da sakuplja dokumentaciju, a ja sam to posle nastavio i sve što sam u međuvremenu sakupio pretočio sam u knjigu – kaže Cvetković.

Tako je ostalo zabeleženo i da je 1922. godine predstavnik Lige Crvenog krsta Vilijem Vajland posetio Beograd, održao predavanje o košarci i upoznao Sokole i omladinu sa novom igrom. Desilo se to u Osnovnoj školi „Kralj Petar Prvi” pored Saborne crkve, a na školskom dvorištu postavljeni su koševi. Na tom mestu postoji tabla na kojoj je zapisano da su to bili prvi koševi u Beogradu, tek kasnije postavljeni su i na Malom Kalemegdanu.

Košarku su prihvatila sokolska društva, zatim ostala omladina i nastavnici gimnastike. Učenici Druge muške gimnazije Svetislav Vulović i Sveta Rančić prvi su preveli pravila igre i objavili u Sportskoj biblioteci pod nazivom „BASKET – BALL” davne 1924. godine. Godine 1935. u dvorištu Osnovne škole „Vožd Karađorđe” u Sokolani kod Autokomande bili su postavljeni koševi po uputstvu nastavnika gimnastike i načelnika Sokolskog društva Zdenka Pavića, tu su se svakodnevno okupljali članovi društva i igrali košarku.

Košarka se najviše igrala i na terenima u sokolanama na uglu Deligradske i Tiršove ulice i u Zemunu.

Zemunski referent za ovaj sport Bora Jovanović (1910–1962) ubrzo je otišao u Varšavu na studije fizičke kulture, a kasnije je bio jedan od pionira košarke, međunarodni sudija i profesor na Visokoj školi za fizičku kulturu u Beogradu. Povodom 12. olimpijskih igara (trebalo je da se održe u Helsinkiju 1940. godine, ali su otkazane zbog rata) Pavić je objavio zvanična pravila košarkaške igre.

Prva oficijelna međugradska utakmica u košarci odigrana je u Borovu između Beograda i Zagreba u svim kategorijama. Interesantan je podatak da je ženska ekipa Beograda pobedila Zagrepčake sa 2:0, a jedini koš postigla je Ružica Radovanović, koja je posle rata odigrala više od sto utakmica za „Crvenu zvezdu”. Utakmicu u Borovu sudila je Vera Pavić, majka književnika Milorada Pavića.

Savez sokola Kraljevine Jugoslavije bio je član Internacionalne federacije amatera za košarku. Kao takmičarska disciplina košarka se igrala na Svesokolskim sletovimau Pragu 1938. godine i Sofiji 1939. godine, kao i u Skoplju gde je ekipa Sokolske župe Beograd osvojila prvo mesto.

Na olimpijadama igra pod obručima prvi put se igrala 1936. godine u Berlinu, ali naša ekipa nije učestvovala. Međutim, posle Drugog svetskog rata ovaj sport se i kod nas naglo razvija, prvo u Beogradu, na Malom Kalemegdanu, a zatim i u celoj bivšoj Jugoslaviji, da bi ubrzo postala jedan od naših najtrofejnijih sportova sa puno medalja sa olimpijada i svetskih i evropskih prvenstava.

A sokolska društva su doživela potpuno suprotnu sudbinu. Njihov rad je zabranjen, da bi se tek 1992. godine sokolari ponovo okupili, ali u znatno skromnijim uslovima. Sokolski domovi nisu vraćeni vlasnicima, za razliku od Češke. U Pragu se, tako, sad ponovo okupljaju sokoli iz svih slovenskih zemalja, organizuju se sletovi i atraktivne gimnastičke parade centralnim gradskim ulicama.