Poštanski sandučići

Poštanski sandučići se kao praktično sredstvo za predaju pisama javljaju znatno pre upotrebe prve poštanske marke emitovane 1840. godine. U poštanskom muzeju u Italiji nalaze se zidni poštanski sandučići od mramora i drugog kamena, koji potiču još iz 1633. godine. Dvadesetak godina kasnije poštanski sandučići pojavili su se i u Parizu. U drugoj polovini 18. veka prvo u Berlinu, a potom u još nekoliko gradova na teritoriji današnje Nemačke, takođe su se koristili poštanski sandučići. Međutim, oni se nisu zadržali duže vreme u upotrebi, ali već u tom periodu ilustruju potrebu razvoja poštanskog saobraćaja.

U Pruskoj i drugim nemačkim zemljama sandučići se pojavljuju u većem broju po ulicama gradova i većih naselja od 1824. godine. U to vreme nije bilo poštanskih maraka, kojima bi se ta pisma frankirala, ona su stizala na adresu jer je troškove prenosa pisma plaćao primalac. Od 1850. godine u Austrougarskoj uvode se poštanski sandučići kao sastavni deo poštanskog sistema na ovoj teritoriji sa jasno definisanom namenom.

Prvi sandučići u Nemačkoj bili su prosti, grubo izrađeni od običnih dasaka, sa natpisom da je to kutija za poštanska pisma. Kasnije su pravljeni od raznog materijala, najviše od lima. U početku su uglavnom bili plavi, a potom crveni da bi se lakše uočili. Na prednjoj strani ostavljen je prorez za ubacivanje pisma ispod kojeg je napisano kratko uputstvo za korišćenje. Tek u drugoj polovini 19. veka češki bravar Vencel Viček izmislio je sanduče za pisma koje se praznilo otvaranjem sa donje strane prilikom čega su pisma padala u jednu naročito konstruisanu vreću.

U Beogradu prvi poštanski sandučići postavljeni su već 1863. godine. O tome je u „Novinama serbskim” objavljena vest „... da radi olakšanja predavanja pisama na poštu beogradsku, Ministar unutrašnjih dela naredio je da se pri Odeljenjima Upraviteljstva varoši Beograda izmeste sandučići”.

Poštanski sandučići su uvedeni iz čisto praktičnih razloga. Prilikom bombardovanja Beograda 1862. godine bila je oštećena pošta sa menzulanom, koja se nalazila u Praviteljstvenoj kući preko puta Saborne crkve. Zbog toga pošta je preseljena na Batal džamiju, koja je bila dosta udaljena od Savamale, gde se nalazila ondašnja beogradska čaršija. Trgovcima i zanatlijama bilo je nezgodno da svoju poštu svakodnevno nose na priličnu udaljenost od Batal džamije.

O tome svedoči pismo Ministarstvu finansija u kojem se kaže da „trgovci ovdašnji u više prilika izjavili su tužbu, kako je za njih teško što je pošta udaljena iz čaršije kao sredine trgovačkog mesta, zbog čega oni mnogo gube vremena u prepisci trgovačkoj, pri pošiljanju pisma za poštu”.

Trgovački odbor je uvideo problem pa „... ima čast predložiti gospodinu Ministru finansije... da se u čaršiji oko Crkve jedna poštanska podružnica ustanovi”. Ukoliko se ovo ne prihvati, predloženo je da se od strane pošte na rečenom mestu namesti jedna kutija u koju se mogu „spuštati pisma”. Na osnovu ovog pisma Ministarstvo unutrašnjih dela je 31. oktobra 1863. godine naložilo „... pri Odeljenju Varoškom, savamalskom i na Savi da se nameste sandučići za predavanje onih pisama, za koja se taksa poštanska napred plaća”.

Prvi poštanski kovčežići u Srbiji bili su od drveta i, sudeći po izveštaju upraviteljstva grada Beograda, posle kratkotrajne upotrebe morali su se menjati. Tako se u zahtevu za zamenu kovčežića na Terazijama kaže: „Sanduk za pisma postavljen pred zgradom kvarta terazijskog postao je sasvim neupotrebljiv, jer se po kišnom vremenu i snegu napuni vodom, pa se ova pisma pokvase”.

Sa uvođenjem poštanskih maraka u Srbiji 1866. godine poštanski sandučići dobijaju još veći značaj, jer zalepljena marka na pismu označava unapred plaćenu poštarinu i time omogućava da pošiljka bude otpremljena na odgovarajuću adresu.

U „Novinama serbskim” je 1875. godine objavljeno da se „sanduk za pisma opet namesti” kod „Starog telegrafa” na uglu Sremske i Kosmajske, kod „Tri ključa” na Vračaru, na kragujevačkom drumu i kod „Bosne” u fišegdžijskoj čaršiji, danas Bulevaru kralja Aleksandra.