Zubun

Zubun, vrsta dugog prsluka, jedan je od najlepše i najpažljivije ukrašenih odevnih elemenata u srpskoj narodnoj nošnji. Tokom devetnaestog veka i u prvoj polovini dvadesetog, bio je široko rasprostranjen kod skoro svih južnoslovenskih naroda na balkanskom poluostrvu.

Zubun je bio široko rasprostranjen u južnoslovenskim zemljama. Tokom devetnaestog veka i u prvoj polovini dvadesetog, kao obavezni deo narodne nošnje. Izrađivan je od vunenog sukna, pretežno bele boje. Iako se vezuje i uz muški deo odeće, zubun je, pre svega, ženski odevni predmet. Po načinu izrade deo je ženske domaće radinosti, ali i umeća seoskih i gradskih majstora. Nosi se s košuljom, ili u kombinaciji s gornjim kraćim ili dužim suknenim predmetima (haljinom, jelekom, gunjem).

Najstariji pomen zubuna na balkanskom prostoru zabeležen je u popisu miraza bosanske princeze Marije Kotromanić iz 1352. godine, gde se pored ostale spreme pominju i dva zubuna. U osamnaestom veku, na putovanju kroz Dalmaciju, jedan italijanski opat napisaće da žene Morlakinje u Bukovici i Vrlici nose gornju haljinu od vune, koja je bez rukava, dopire do pola noge, opšivena duž rubova skerletom i naziva se sadak – zubun. Zubun se, nesporno, od miraza bosanske princeze do zapisa sačinjenog u Dalmaciji 1774. godine, održao nešto više od četiri veka.

Ovaj dugi prsluk, osim što je jedan od najstarijih delova odeće na južnoslovenskom balkanskom prostoru, predstavlja i jedan od najvažnijih odevnih predmeta u srpskoj narodnoj nošnji. Korišćen i leti i zimi; pored praktičnosti plenio je svojom lepotom, zbog čega se smatra jednim od najreprezentativnijih odevnih predmeta naše narodne nošnje. Prema odlikama likovno-estetske obrade ukrasa zubuna izdvojene su četiri grupe: zubuni izrađivani u oblasti zapadnobalkanskog korpusa, oblasti centralnobalkanskog korpusa, prelazne oblasti balkanskog korpusa i oblasti istočnobalkanskog korpusa. Za oblasti zapadnobalkanskog korpusa karakteristični su kratki zubuni nošeni u srpskim i hrvatskim nošnjama u okolini Sarajeva, u zapadnoj Srbiji, ali i na krajnjem zapadu Makedonije i u srednjoj Albaniji. Dugi zubuni su, opet, karakteristični za celokupan prostor Balkanskog poluostrva – pored Bosne i Hercegovine korišćeni su i u Dalmaciji, Crnoj Gori, Kosovu i Metohiji, Makedoniji, istočnoj Srbiji, Podunavlju. Migracionim kretanjima u XVIII i XIX veku zubun stiže na sever, odnosno krajnji zapad gde ima srpskog življa, u Sloveniju i Hrvatsku, gde ga prepoznajemo u nošnjama u Beloj krajini i Žumberku. Dugi zubuni nošeni su i na Peloponezu, Eubiji i u Epiru, južnoj i jugozapadnoj Bugarskoj i severozapadnim krajevima Albanije.