Fantazijske novčanice

Prvi nagoveštaji raspada Jugoslavije tesno su vezani za numizmatiku!

Najpre u Sloveniji (već 1989. godine), a potom u svim ostalim federalnim jedinicama Jugoslavije (osim Vojvodine), pojavljuje se "novac" tada nepostojećih zemalja, koja izdanja mi u numizmatici nazivamo FANTAZIJSKIM izdanjima. Neka od ovih izdanja (uglavnom slovenački nezvanični novac po imenu LIPA i verovatno kosovska "valuta" po imenu DARDAN), bili su proglašeni za polu-zvanična sredstva plaćanja, uporedo sa još uvek službenim jugoslovenskim novcem - DINAROM. Ostala izdanja imala su propagandni karakter i mnoga od njih tretirana su kao suvenir izdanja, bez ikakvih ambicija da budu sredstva plaćanja. Neka izdanja imala su lokalni karakter (kao TRSATIKA iz Rijeke), dok su neka imala komična značenja - HLAPEC, što znači SLUGA u Sloveniji i ČIVIJA, što znači ekser, u Srbiji (Šabac).

Fantazijske novčanice (u Sloveniji takođe i kovanice) u većini slučajeva izdavale su privatne firme ili pojedinci, a ne političke ili nacionalne organizacije.

U Srbiji i Crnoj Gori nije postojao neki značajan "pokret" za secesiju od Jugoslavije, niti za "nacionalnu nezavisnost". Ipak, i ovde je došlo do pojave izdavanja fantazijskih novčanica početkom 1990-ih. One se mogu smatrati za suvenir izdanja sa prilično jakim propagandnim karakteristikama. Ove "banknote" izdavali su Rajko Šteković i Radomir Vergović, a oba izdanja - za Srbiju i za Crnu Goru - štampana su u Užicu. Postojala su sledeća izdanja:

SRBIJANKA novčanice Republike Srbije i tzv. Ujedinjenih Srpskih Republika:

1 SRBIJANKA, datum 01.08.1991. Plavonarandžasta, 165x69 mm, sa natpisom "REPUBLIKA SRBIJA". Na aversu je srpski grb, portret Sv. Save i srpskog srednjovekovnog vladara kneza Lazara. Na reversu je personifikacija Srbije - žena sa detetom - i manastir Manasija. Interesantna su slova u serijskim brojevima, postoje sledece kombinacije: S - Srbija, VS - Vojvodina Srpska, BH - Bosna i Hercegovina, RS - Republika Srpska (Krajina), MS - Makedonija Srpslka i DS - Dalmacija Srpska.

10 SRBIJANKA, datum 19.12.1991. Žućkastobraon-crvenkasta, 162x70 mm, sa natpisom "SRPSKE UJEDINJENE REPUBLIKE". Avers: Personifikacija Srbije sa štitom i mačem a portret kralja Petra I (1844-1921); Revers: Srpski grb i reprodukcija ćiriličnog manuskripta "Oproštaj grehova".

50 SRBIJANKA, datum 06.06.1992. Žućkastocrvena, 160x70 mm, sa natpisom kao gore, s tim što tekst na reversu objašnjava koje su to "Ujedinjene Republike Srpske": Srbija, Crna Gora, Bosna i Hercegovina, Srpska Krajina, Srpska (Skopska) Crna Gora i Kumanovo (delovi sadasnje Makedonije) i Dubrovnik. Na aversu je personifikacija Srbije i portret generala Draže Mihajlovića (1893-1946), a na reversu slika grada Dubrovnika.

100 SRBIJANKI, datum 08.08.1993. Ljubičastožuta, 159x69 mm, sa natpisom "SAVEZ SRPSKIH ZEMALJA". Ovo izdanje je veoma retko jer nije bilo u numizmatičkoj cirkulaciji kao ostala izdanja ove serije. Ona je bila priložena kao neka vrsta reklame u jednom manje poznatom beogradskom časopisu. Na aversu je takođe personifikacija Srbije sa štitom i mačem i portret Sv. Save. Na reversu je srpski manastir Hilandar na Svetoj Gori u Grčkoj.

Lokalno izdanje "Čivijaške Republike" (Šabac), nominala 1 ČIVIJA (ekser). Ova "novčanica" izdata je 1991. godine za vreme čuvenog Šabačkog vašera, čivijade. Ona je dvobojna, crveno-plava, 160x78 mm. Na aversu je karikatura lika koji se pojavljuje na nemačkoj novčanici od 100 maraka, sa rspskom šajkačom na glavi. Na reversu su prikazane dve šljive, simbol "Srbije među šljivama". Postoje dve osnovne varijante - sa serijskim brojem i bez njega.