205 godina prve srpske vlade

U Velikom Borku, kod Barajeva, danas će biti obeležena 205. godišnjica osnivanja Praviteljstvujušćeg sovjeta srpskog, pretače savremene Vlade Srbije, koji je ustanovljen za vreme Prvog srpskog ustanka.

Tim povodom biće odata počast srpskim ustanicima i položeni venci na spomenik knezu Simi Markoviću, na čijem je imanju, na Veliku Gospojinu 1805. godine, održana osnivačka skupština Sovjeta.

Odluka o osnivanju ovog organa, koji će vremenom prerasti u srpsku vladu, jedan je od najznačajnijih poteza ustaničkih prvaka, sa Karađorđem na čelu.

Sovjet je, uz Skupštinu ustaničkih prvaka, predstavljao prvi stalni organ vlasti i, mada je delovao samo nekoliko godina, njegova je ogromna važnost u tome što je označio početak obnove srpske državnosti nakon viševekovne otomanske vladavine.

Za prvog predsednika Sovjeta izabran je prota Mateja Nenadović, a za sovjetnika Beogradske nahije Pavle Popović iz Vranića.

Sovjet se sastojao od 12 izabranih predstavnika iz 12 nahija, među kojima se predsednik birao svakog meseca, a od 1811. godine u Sovjet su uvedeni i ministri, tadašnji popečitelji.

Oni su, takođe, birani iz reda članova Sovjeta, a bili su zaduženi za vojsku, finansije, pravdu, prosvetu, crkvu, inostrane i unutrašnje poslove.

Prvo sedište Sovjeta bilo je u manastiru Voljavča pod Rudnikom, a ubrzo zatim u manastiru Bogovađe, gde je ovaj prvi izvršni organ vlasti izradio svoj pečat, grb Srbije, krst sa četiri ocila, kao i grb drevne Trivalije, starog naziva za Srbiju.

Po oslobođenju Smedereva 1806. godine, Sovjet se preselio u taj grad, a po oslobođenju Beograda 1807. u današnju srpsku prestonicu, gde je ostao do privremenog poraza Srbije 1813. godine.

Stvaranje Sovjeta bilo je izraz potreba oslobodilačke borbe srpskog naroda protiv turskog ropstva, tadašnjih unutrašnjih suprotnosti i političke borbe, kao i spoljnopolitičkih uticaja i borbe velikih sila oko ustaničke Srbije.

Prema istorijskim podacima, Karađorđe je pristao na osnivanje Sovjeta da bi mu pomogao oko složenih vojnoorganizacionih i spoljnopolitičkih problema, ali ga je jedan deo srpskih vojvoda shvatio kao sredstvo borbe protiv Karađorđa.

Mada je bio izložen borbama i ambicijama pojedinaca, potresan unutrašnjim i spoljnim neprilikama, Sovjet je stalno širio delokrug rada i objedinjavao napore ustanika u oslobodilačkoj borbi od turaka.

Pored toga, Sovjet je stvarao uslove za brži ekonomski, kulturni i društveni razvoj Srbije i suzbijao nahijski separatizam.

Pod Karađorđem, Sovjet je imao istorijsku ulogu, jer se pored oslobođenja od Otomanskog carstva, borio i protiv feudalne podvojenosti i za konačnu pobedu buržoaske revolucije u Srbiji.

Godišnjica osnivanja Sovjeta srpskog tradicionalno se obeležava o okviru manifestacije „Dani kneza Sime Markovića” koji su ove godine počeli 15. avgusta i traju do 1. septembra.

Pečat Praviteljstvujušćeg sovjeta srpskog

Prvi predsednik Sovjeta

100 godina od rođenja Majke Tereze

Majka Tereza, rođena je 27. avgusta 1910. godine kao Agnesa Gondžea Bojadži (alb. Agnesë Gonxhe Bojaxhiu) u Skoplju. Niko ne pominje gde je krštena, da li u obližnjoj cincarskoj pravoslavnoj crkvi. Pohađala je nekatoličku školu. U devetoj godini izgubila je oca, Nikolu, građevinskog preduzimača, čime prestaje mogućnost očuvanja cincarskog identiteta. Pod uticajem majke Drane, rimokatolkinje poreklom iz okoline Đakovice, Tereza, tada Gondža, revnosno odlazi u crkvu, peva u horu, a u dvanaestoj godini poželela je, kako je sama pričala, da bude časna sestra.

Kada joj je bilo osamnaest godina napustila je Skoplje i stupila u loretinski samostan kod Dablina u Irskoj. Ubrzo odlazi u Indiju, polaže monaške zavete 1931. i posle školovanja postaje učiteljica. Skoro dve decenije predaje geografiju i istoriju. Svoj monaški red (sa dozvolom) napušta 1946. godine, a četiri godine kasnije osniva Kongregaciju misionarki ljubavi, što odobrava Vatikan iste godine. Red od tada, sve do danas, pomaže bližnjima - bolesnicima od gube, umirućima, napuštenoj deci. Osnivaju se sirotišta, apoteke, porodilišta, škole, centri za neudate majke. Princip nije bio propovedanje rimokatoličke vere već ljubavi. Pomoglo se milionima ljudi u Indiji i Bangladešu, potom po celom svetu. Muški ogranak Reda osnovan je 1963. godine. Danas Kongregacija broji više od 3 000 članova. Filijala ima u šezdesetak zemalja, na Balkanu u Skoplju i Zagrebu. Prema nekim podacima, postojala je namera da se jedna filijala osnuje u Beogradu, ali dozvola nije dobijena.

Kritičari su je verovatno nepravedno optuživali za častoljublje i nenamensko korišćenje priloga. Pred smrt, zamolila je papu Jovana Pavla Drugog da nad njom obavi egzorcizam. To ne znači da je bila opsednuta nečistim silama već da su je one neprestano uznemiravale.

Nobelovu nagradu je dobila 1979. godine. Umrla je 5. septembra 1997. godine.

Iako se u Rimokatoličkoj crkvi čeka bar pet godina od upokojenja nekog ugodnika Božijeg za otpočinjanje postupka proglašenja svetim, u njenom slučaju je napravljen izuzetak. Već posle dve godine taj proces je otpočeo. Među čudima potrebnim za kanonizaciju priznato je isceljenje jedne Indijke koja se molila Majci Terezi i izlečila se od tumora u stomaku.

Programom prigodnih poštanskih maraka za 2010. godinu Pošta Srbije predvidela je prigodu marku izdatu na dan rođenja Majke Tereze. Šalterski tabak sadrži deset maraka. Tiraž je 38.000 primeraka, a nominalna vrednost 50 dinara.

 

 

Pronađena Odisejeva palata?

O Homerovom identitetu istoričari i dan-danas raspravljaju. Međutim, ep o njegovom glavnom i najslavnijem junaku Odiseju mogao bi ovih dana dobiti veličanstvenu, istorijsku potvrdu. Jer, nekolicina grčkih arheologa tvrdi da je na ostrvu Itaka upravo pronašla tragove koji bi mogli biti ostaci Odisejeve palate.

Ako se to i dokaže, Trojanski rat koji je Homer opevao ne bi više potpadao pod legendu već bi se svet uverio da je bio stvarni, istorijski događaj, a njegovi junaci istorijske, a ne mitološke ličnosti.

Profesor Atanasio Papadopulos, sa Univerziteta u Joanini, na čelu arheološke ekipe koja već 16 godina obavlja iskopavanja na severu Itake tragom Laertovog sina (Odiseja) izjavio je da veruje da ostaci velike građevine na tri nivoa na lokalitetu Egsogi zapravo pripadaju Odisejevoj palati. Palati u koju se Odisej vratio posle dugogodišnjeg putovanja nakon Trojanskog rata da bi ponovo zagrlio svoju voljenu Penelopu, a pošto je uklonio sve njene prosce koji su pokušali da mu uzurpiraju presto.

Tvrdnji da je reč o Odisejevoj palati na lokalitetu Egzogi, sa stepeništem ukopanim u steni, ide na ruku i činjenica da je na istom mestu pronađena i keramika, zapravo fragmenti mikenskog porcelana, kao i jedna fontana koja datira iz oko 1.300 godine pre Hrista, vremena kada se pretpostavlja da je Odisej živeo. Papadopulos je objasnio, a većina svetskih medija to i prenosi, da je palata po dimenzijama i strukturi nalik na one koje su ranije pripisivane Agamemnonu, Menelaju ili Nestoru u Mikeni, Pilosu i Tirintu. (Godine 2006. profesor Janos Lolos otkrio je u Salamini palatu za koju je pretpostavio da je pripadala Ajantu, kao i da je na istom ostrvu identifikovao nadgrobni spomenik podignut u čast ovog drugog Homerovog junaka.)

Papadopulos i njegova koleginica Litsa Kontorli već su prethodnih godina na Itaki pronašli ploču na kojoj je urezana jedna scena iz "Odiseje". Scena predstavlja Odiseja vezanog za jarbol svog broda kako bi odoleo zavodljivoj pesmi sirena. Već tom prilikom, dvoje arheologa je najavilo da su "blizu" otkrića palate čuvenog epskog junaka.

Važnost novog otkrića, ako se ono potvrdi, bila bi epohalna jer arheološka iskopavanja traju decenijama bez rezultata. Dakle, ostavljaju otvoreno pitanje i da li se Trojanski rat uistinu dogodio, odnosno jesu li zaista postojali Ahilej, Odisej, Ajant, Hektor...

Danas, sa otkrićem palate koja se pripisuje mitskom Laertovom sinu, moguće je s malo više sigurnosti iznositi niz pretpostavki, smatraju arheolozi, mada i dalje bez konkretnih zaključaka budući da nedostaju pisani tragovi koji bi bez dvojbe upućivali na vezu između palate i legendarnog Homerovog junaka.

Boginja Atina u palati na Itaki
Ni za „Odiseju“, kao ni „Ilijadu“, zapravo se ne zna ko ih je napisao. Epovi se pripisuju Homeru, a pesnik se, pak, opisuje kao pustinjak koji je lutao od mesta do mesta i recitovao svoje stihove... Radnja cele „Odiseje“ zapravo traje samo 40 dana. Posle završetka tzv. desetgogodišnjeg tzv. Trojanskog rata,. Odisej se vraća kući, svome sinu Telemahu i vernoj ženi, a opisuje kako su Penelopini prosci trošili njegovu imovinu i kako ih je, nakon 20 godina izbivanja iz kuće, sve poubijao...

Počinje stihovima kako bogovi odlučuju da je vreme da se Odisej vrati kući, pošto ga je nimfa Kalipso sedam godina držala u zatočeništvu. Da bi Odisejevom sinu Telemahu najavila očev skorašnji povratak, boginja Atina odlazi na Itaku u njihovu porodičnu palatu...

Odisej izgoni prosce

Izvor: Telegraph.co.uk, odysseus-unbound.org,

Podvodno blago blizu italijanske obale

Grupa pomorskih arheologa pomoću sonarnih skenera otkrila je ostatke pravog podvodnog blaga u vodama kod Pontinskih ostrva u centralnoj Italiji. Reč je o olupinama trgovačkih brodovi iz perioda od petog do sedmog veka pre nove ere, koje su u veoma dobrom stanju.

Arheološki nalaz je pronađen nadomak sićušnog ostrva Zanone u Pontinskom arhipelagu u Tirinskom moru. Tim stručnjaka je pomoću specijalnih sonarnih skenera istražio i snimio obilje amfora u olupinama trgovačkih brodova, koji su prevozili robu iz Severne Afrike, Italije i Španije. Trgovalo se pored ostalog vinom, maslinovim uljem, voćem, kao i specijalnim ribljim sosom, koji je korišćen u rimskoj kuhinji.

Arheološko nalazište je pronađeno u Arhipelagu Pontin, u okviru zajedničkog projekta italijanskog Ministrarstva kulture i američke Zadužbine Aurora, koja promoviše podvodna istraživanja u Mediteranskom moru. Podvodni arheolog italijanskog Ministarstva za kulturu Analisa Zaratini, objašnjava da je za arheološka nalazišta na većoj dubini verovatnije da će biti u boljem stanju. Ovi ostaci su u tako dobrom stanju, zato što ih vekovima nisu poremetili ribari ili ilegalni lovci na morsko blago.

„Italijansko more je prava muzejska riznica, koja doprinosi našoj istoriji i arheologiji.“

Ostaci brodova dugačkih oko 18 metara, pronađeni su na dubini od oko 100 do 150 metara. Identifikovana su četiri rimska broda, koja su verovatno potonula u oluji u različitim vremenskim periodima. U doba starog Rima, arhipelag je bilo vlasništvo cara Avgusta, a služio je kao luka za brodove koji su plovili između Severne Afrike i Španije.

„Ovo je u stvari bila jedna od glavnih raskrsnica na Mediteran, na kojoj je car Avgust izgradio luku u koju su brodovi mogli da se sklone za vreme oluja.“

Zvaničnici zaduženi za zaštitu kulturnih spomenika, kažu da veruju da će novo arheoločko nalazište biti velki mamac za turiste. Jedna od glavnih briga arheologa je mogućnost da je pronađeno blago u stvari ilegalno preneto sa nekih drugih mesta. Svrha finansijskih patrola je sprečavanje ilegalnih aktivnosti.

„Patrole sprečavaju da gnjurci kradu amfore za sebe ili za prodaju na crno“, kaže pukovnik Virgilo Đusti iz italijanske finansijske policije.

Italija je nedavno potpisala novi sporazum sa UNESKOM, kojim se zabranjuje premeštanje podvodnih arheoloških nalaza. Italijanski zvaničnici veruju da na morskom dnu još postoji pozamašno neotkriveno blago, koje tek treba da se istraži.

Majorette Citroen DS kolekcija "prikolice"

Navršava se skoro 50 godina od kada je 1961. godine Emil Veron osnovao francuskog proizvođača malih alutomobila ("kolca") "Majorette".

Početkom sedamdesetih godina prošlog veka "Majorette" je proizvodio i čuveni Citroenov model DS, kod nas poznatiji kao Ajkula. Prodavala se kao posebna "kolca" u okviru Serije200, sa oznakom No13, a bilo je i modela koji su se prodavali kao komplet, uz dodatak u obliku kamp-prikolice ili glisera na prikolici, kao deo Serije300, pod brojevima No14 i No15. Sama kolekcija se zvala "Rail route". Ajkule su se pravile u plavoj, zelenoj i crvenoj boji.

U magazinu "Argus de la miniature", u broju 114 od aprila 1989. godine, predstavljen je, na naslovnoj strani, Citroenov DS u Majorette-ovoj kolekciji "Prikolice", a sam tekst je štampan na 29. strani časopisa.

Link: download teksta iz magazina "Argus de la miniature" br. 114

Vojne vođe WW1 na cigaret-kartama

Izdanje "Wills's Cigarettes" iz 1917. godine na kome su prikazani vojni lideri Prvog svetskog rata, među kojima i naši vojvoda Putnik, Kralj Petar I Oslobodilac i Prestolonaslednik Aleksandar. Istorijski i biografski podaci štampani na zadnjoj strani svake karte su izvor informacija iz vojne istorije, pošto su karte izdate u vreme trajanja Prvog svetskog rata.

Ova serija sadrži 50 "sličica", od kojih su prikazane 47.

Štampanje i objavljivanje ove serije odobrio "Pres Biro" Velike Britanije 07. marta 1917. godine.

Izdavač: "W.D. & H.O. Wills Bristol & London" - Imperial Tobacco Co. (of Great Britain & Ireland) Ltd.

Na prikazanim slikama nedostaju tri cigaret-karte, dok na kartama broj 48, 49 i 50 prikazani su i naše vojskovođe iz Prvog svetskog rata.

Istorija nauke i tehnike

Industrijska arheologija je relativno mlada naučna disciplina. U svetu se razvija od polovine prošlog veka, a u Srbiji tek poslednjih nekoliko godina. Zahvaljujući aktuelnoj postavci i publikacijama Muzeja nauke i tehnike, postala je dostupna i takozvanoj široj javnosti

Industrijsko nasleđe se definiše kao interdisciplinarni metod proučavanja materijalnih i nematerijalnih svedočanstava, dokumenata, artefakata, objekata, naselja, i ostalog što je stvoreno radi ili delovanjem industrijskih procesa. "Čine ga zgrade i mašine, radionice, pogoni i fabrike, rudnici i mesta za preradu rude, stovarišta i skladišta, mesta gde se energija proizvodi, prenosi i koristi, saobraćaj i sva prateća infrastruktura, pa čak i mesta namenjena društvenim aktivnostima povezanim sa industrijom, poput stambenih ili obrazovanih", piše u knjizi Industrijsko nasleđe Beograda Rifata Kulenovića, jednoj od prvih knjiga ove vrste kod nas, koju je nedavno objavio Muzej nauke i tehnike. Osim što govori o istoriji tehnologije u periodu od industrijske revolucije u XVIII veku do danas i što može imati i estetsku vrednost, industrijsko nasleđe priča i o životu, o svakodnevici sredine iz koje potiče, ono ima i sociološku vrednost. Iako je naročito tokom šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog veka, Srbija ostala bez dela onoga što danas nazivamo industrijskom baštinom, čemu pripadaju razne parne mašine iz fabrika, termoelektrana, rudnika i železnice, i dalje se možemo pohvaliti da smo u ovom slučaju u boljoj poziciji u odnosu na Zapadnu Evropu.

TRAGOVI INDUSTRIJE: U centralnoj Srbiji materijalnih tragova industrije ima tek od polovine XIX, a u Vojvodini od XVIII veka (prehrambena industrija, melioracioni sistemi, saobraćajna mreža). U Srbiji, s obzirom da je čitav XIX vek provela u borbi za nezavisnost, početak industrije vezan je za državna preduzeća koja proizvode naoružanje i municiju – barutana u Stragarima iz 1806. godine, topolivnica u Beogradu iz 1808, livnica u Kragujevcu 1836. godine od koje je petnaestak godina kasnije nastao veliki vojni Arsenal. Čak su i male radionice za izradu kože i čoje bile u službi vojske.

Zakon o pomaganju domaće industrije iz 1873. godine, izgradnja železničke mreže, stručna radna snaga, poreske i carinske olakšice, ulaganje stranog i domaćeg kapitala i liberalnija spoljna ekonomska politika rezultirali su zamahom industrije u Srbiji tokom poslednje četvrtine XIX veka. Nekoliko je beogradskih fabrika tada uvelo savremene mašinske pogone: fabrike D.M. Đorića, K.M. Šonda, M. Munka, R. Gođevca, J. Barlovca, i dve parne strugare, navodi Rifat Kulenović u svojoj knjizi. Brži razvoj industrije je bio tokom prve decenije prošlog veka, da bi tokom Prvog svetskog rata veliki deo objekata bio oštećen i uništen: prema popisu Austrijanaca iz 1916. godine, od Drine do Velike Morave bilo je samo 112 preduzeća od kojih je polovina nesposobna za rad. Posle rata ostalo ih je samo 70.

Između dva rata, konkretno 1930. godine, u beogradsku industriju je investirano oko 500 miliona dinara, a u 170 industrijskih preduzeća bilo je zaposleno oko 14.000 ljudi. U visokotehnološku industriju ulagan je i strani kapital: u fabrici avionskih motora "Sv.Vlajković i komp." u Rakovici uložen je kapital češke firme "Walter", francuska firma "Gnome et Rhone" imala je većinsko vlasništvo u Industriji motora u Rakovici. "Popis industrijskih preduzeća iz 1938. godine pokazuje da je tokom prethodnih deset godina znatno porastao broj tekstilnih, metaloprerađivačkih i hemijskih preduzeća", navodi Kulenović i ocenjuje da je "dobar deo njih građen solidno i permanentno je u funkciji".

(NE)ZAŠTIĆNA DOBRA: Većina od 88 objekata industrijskog nasleđa Beograda navedenih u knjizi su opštepoznati toponimi: Železnička stanica Beograd, Zavod za izradu novčanica i kovanog novca, Beogradski vodovod, Garaža dvorskih kompozicija u Topčideru, Glavna pošta, IKL, Termoelektrana "Snaga i svetlost", Beogradski pamučni kombinat, Beko, BIGZ, Beton hala, Livnica "Pantelić", Državna fabrika šećera, Pivara "Bajloni", Telefonska centrala, Fabrika hartije Milana Vape, Teleoptik, Ciglana Polet, Kapetanija Beograd, Astronomska opservatorija, Meteorološka opservatorija, Republički seizmološki zavod, IMR... Pa ipak, bez obzira na njihov značaj, vrednost i prisutnost u svakodnevnom životu, malo objekata ove specifične baštine uživa pravnu zaštitu. Status kulturnog dobra imaju samo Prvi akcionarski mlin, Opservatorija na Zvezdari i Fabrika hartije Milana Vape, a kulturnog dobra od velikog značaja samo zgrade Glavne železničke stanice, Telefonske centrale u Kosovskoj ulici, Livnica "Pantelić" i Meteorološka stanica.

Danas je Prvi akcionarski mlin vlasništvo Soravia Groupa, i dalje melje žito, ali od pre dvadesetak godina ne pomoću parne mašine "Luter" iz Braunšvajga od 150KS, dva parna kotla "bebkok-vilkoks, i dinama AEG od 100 ampera. Tih mašina i ostalih vrhunskih aparate iz prvih godina prošlog veka kad je fabrika otvorena više nema. Sadašnji vlasnik Vapove Fabrike hartije (sazidana je prvih godina druge decenije prošlog veka) jeste Kompanija Zepter. Ostali zaštićeni objekti su državno vlasništvo, i osim Livnice "Pantelić" sa starim alatima, kalupima, šablonima i ostalim spravama pomoću kojih su od druge polovine XIX veka livena zvona i pomoću kojih su pravljeni toranjski satovi, o kojoj vodi brigu Muzej grada Beograda, svi obavljaju svoje prvobitne funkcije. Rifat Kulenović predlaže da bi trebalo obratiti pažnju "ne samo na mnoštvo mašinskih mlinova u Vojvodini, već i na one u Obrenovcu, kao i na one u neposrednoj okolini Beograda – u Belom Potoku, Surčinu, Grockoj i Barajevu. Ovi mašinski mlinovi su opremljeni originalnim mašinama, neprekidno su u funkciji i imaju očuvan originalni proces proizvodnje. Stare iverzibilne sisteme sa crpnim stanicama za odvodnjavanje u okolini Beograda i u Vojvodini u odličnom stanju i u funkciji, takođe treba posebno tretirati. To su crpne stanice u Ovči i Borči, kao i starija stanica Boljevci, kao i stanice Plavna, Dubovac, Ečka, Žabalj."

''Parna mašina, koja je do 1924. radila u rudniku uglja u Vrdniku i onda preseljena u Senjski rudnik u Resavici, i danas pogoni dva lifta - besprekorno i permanentno. Stara je gotovo 140 godina i na njoj se menjaju samo drveni zupci na glavnim zupčanicima. To je raritet međunarodnih razmera - jedina parna mašina za rudarski lift koja i danas radi, i smatram da zbog svega toga pripada svetskoj kulturnoj baštini'', tvrdi Rifat Kulenović, viši kustos u Muzeju nauke i tehnike. ''S jedne strane, neke stare elektrane bile su dovoljno dobre da se održe, a na drugoj strani, nije bilo ni potrebe da se proširuju. Isto se desilo i sa mašinskim mlinovima, dok je situacija u vezi sa crpnim stanicama za irigaciju malo drugačija. Pored njih su često bile izgrađivane novije stanice sa većim kapacitetom i efikasnošću, a stare se još uvek koriste kao pomoćne i često spasavaju od nabujalih voda jer kada su u funkciji, one rade savršeno. Više takvih starih crpnih poljoprivrednih pumpnih stanica nalazi se u Dubovcu na Carskoj bari, u Boljevcima, Plavni...''

U slučajevima kad je Muzej nauke i tehnike donosio odluku o zaštiti, kada je trebalo zaštititi pokretna kulturna dobra, sve je bilo mnogo jednostavnije. Tako su zaštićeni kran u Luci Beograd, elektronski studio Radio Beograda, parna mašina za pogon lifta u Senjskim rudnicima, jedinstvena u svetu, više starih parnih brodova i železničkih lokomotiva i vagona. Iskustvo iz sveta je pokazalo da je odličan čuvar industrijskog nasleđa njegova prenamena. Naš primer i dokaz je Beton hala koja je prenamenjena u galeriju, džez klub i ekskluzivan salon nameštaja.

MAŠINE U MUZEJU: Kao i svuda u svetu, kada je reč u industrijskoj baštini, centralno mesto i kod nas zauzima Muzej nauke i tehnike, jedan od naših najmlađih muzeja. U svetu ovakvi muzeji postoje još od polovine prošlog veka. Jedan od najstarijih muzeja tehnike postoji u Bostonu, SAD, još od 1864. godine, a u Evropi su najpoznatiji su The Science Museum u Londonu i Deutsches Museum u Minhenu. Kod nas Muzej nauke tehnike osnovan je na inicijativu Srpske akademije nauka i umetnosti 1989. godine, a tek 2005. godine dobio i svoj odgovarajući prostor, zgradu Stare termoelektrane u Skenderbegovoj ulici na Dorćolu (o istorijatu zgrade vidi okvir). Godine 2007. čuveni svetski arhitekta Boris Podreka načinio je plan rekonstrukcije zapuštene zgrade elektrane i njeno pretvaranje u muzejski prostor (vidi "Vreme" broj 858), ali se od Podrekinog projekta u međuvremenu odustalo, zbog nedostatka sredstava. Ipak, nedavno je unutrašnjost zgrade renovirana i na izlagačkom prostoru većem od 2500 kvadratnih metara otvorena prva postavka Muzeja.

Čine je dva izlagačka prostora: Galerija i Otvoreni depo muzeja. U Galeriji, koja se nalazi u zgradi elektrane, predstavljeno je više od 400 predmeta iz 25 zbirki koji su organizovani u četiri celine (Točak–mašina–motor, Komunikacija, Čovek i tehnika, i Mera i broj). Otvoreni depo sa oko 300 eksponata se nalazi u pomoćnoj zgradi gde su nekada bile radionice električne centrale, a u njemu su rekonstruisani ambijenti gradskog stanovanja u Srbiji pre elektrifikacije, kao i jedne stare štamparije. U vreme otvaranja nove stalne postavke Muzeja, čulo se da će opština Stari grad pomoći da uskoro započnu radovi na sređivanju fasade ovog objekta industrijskog nasleđa. Njena rekonstrukcija je počela pre tri godine, a planirana je i dogradnja 7000 kvadratnih metara prostora za biblioteku, galeriju za tematske izložbe, kancelarije, arhiv i slične detalje koji će Muzeju omogućiti da postane savremeni kulturno-obrazovni centar u prostoru spomenika industrijskog nasleđa.

Godišnjica smrti Kralja Petra I

Odavanjem visokih državnih i vojnih počasti u Crkvi svetog Đorđa na Oplencu u Topoli obeleženo je 89 godina od smrti kralja Petra Prvog Karađorđevića.

Jutros je u Crkvi svetog Đorđa Svetu arhijerejsku liturgiju sa parastosom služio vladika šumadijski Jovan, uz sasluženje sveštenika oplenačkog namesništva i crkvenog hora "Oplenac".

Knežević Petar Karađorđević proglašen je kraljem Srbije posle Majskog prevrata 1903. godine, čime je nakon 45 godina Karađorđevo potomstvo ponovo došlo na čelo Srbije.

Kralj Petar I Karađorđević bio je na prestolu Srbije do 1918. godine i potom Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca do smrti 1921. godine.

Njegova vladavina obeležena je opštim razvojem parlamentarne demokratije, ubrzanim privrednim i kulturnim napretkom i slobodom štampe.

Tokom njegove uprave ojačane su političke i kulturne veze s južnoslovenskim narodima, i pod njegovim žezlom Srbija je postala neka vrsta Pijemonta, ideal ustavnog uređenja i žarište slobode i napretka.

Rođen je u Beogradu, na Petrovdan 1844. godine, u kući poznatog trgovca Miše Anastasijevića. Kršten je pod činodejstvom mitropolita i u prisustvu većeg broja sveštenika, svih popečitelja, sovjetnika i drugih velikodostojnika. General-major Mileta Radojković, blizak knežev prijatelj, nije se dvoumio pri davanju imena. Po ustaljenom srpskom običaju, dete treba da ponese ime sveca na čiji se praznik rodilo. Tako je i sin kneza Aleksandra dobio ime Petar.

Posle zbacivanja s prestola 1858. njegovog oca kneza Aleksandra Karađorđevića, živeo je u inostranstvu i završio je Vojnu akademiju u Sen Siru i višu Vojnu akademiju u Mecu.

Pod imenom Petar Mrkonjić u bosansko-hercegovačkom ustanku protiv Turaka komandovao je 1875. godine.

Prigodno izdanje Pošte Rep. Srpske povodom 150 godina od rođenja Kralja Pere

Posle balkanskih ratova protiv Turske i Bugarske, koje je Srbija uspešno završila, kralj Petar se, zamoren bolešću, odrekao vladarskih dužnosti i vlast predao nasledniku prestola, svom sinu Aleksandru. I pored toga je u Prvom svetskom ratu delio sa svojom vojskom i narodom sve patnje, da bi dočekao oslobođenje Srbije, zbog čega je nazvan kralj Oslobodilac.

Austrijska vojska je opšti napad na Srbiju otpočela 1914. godine prelaskom preko Drine, ali ju je u borbama na Ceru, Kolubari i Suvoboru srpska vojska porazila i proterala sa srpske teritorije. Iako je napustio aktivan politički život, kralj Petar je, kao krunisana glava, i u vreme rata obavljao određene protokolarne dužnosti. Na početku rata, živeo je u Vranjskoj banji i Topoli. Tu su ga posetili francuski general Po, britanski diplomata ser Ralf Pedžet i ruski general Tatiščev, koji mu je uručio Orden Sv. Andreje sa mačevima.

Međutim, Srbija i srpski narod doživeli su 1915. godine tragičnu sudbinu. Nemci, Austrijanci, Mađari i Bugari opkolili su je sa severa, istoka i zapada, pregazili je i porobljeni narod stavili na strahovite muke, fizičke i duševne.

Neprijateljski obruč se stalno sužavao i stezao sve jače. Raspadanje države i uništavanje vojske i naroda povećavalo se iz dana u dan. Vlada, Vrhovna komanda i regent zahtevali su od kralja Petra da napusti Topolu, jer su neprijateljske snage bile u blizini. Pozvan da krene i uzmakne, kralj Petar je odgovorio:
“Ostavite me, ja neću da bežim, hoću da umrem ovde u Topoli, u ovoj mojoj maloj varošici, u sredini moga naroda, gde počiva prah moga dede i moga oca. Hoću da umrem pred vratima svoje zadužbine”.

Pod pritiskom Vrhovne komande, a naročito regenta Aleksandra, kralj Petar ipak napustio Topolu 23. oktobra i preko Kragujeca došao u Niš. Time je počela kraljeva odiseja povlačenja, prvo kroz Srbiju, a zatim preko Albanije, Italije, do Grčke, gde će provesti preostale ratne godine.
- Kraljeva bliskost sa narodom i vojskom prilikom povlačenja kroz Albaniju, ogledala se u brojnim teškoćama kao što su: loši uslovi života, glad, siromaštvo, tifus... Vreme je bilo hladno, jesenje, kiša je pratila kolonu. Kraljevo zdravstveno stanje je bilo teško, ali je on pokazao izuzetnu izdržljivost i snagu. Preko prvog mosta prešao je peške uz pomoć običnog štapa, a preko drugog, Vezirovog mosta, pešačio je dugo, jer je put bio veoma klizav. U svoj dnevnik je zapisao da “nije pravo da ovakav pošten i junački narod na pravdi propada”.

Proboj Solunskog fronta započeo je 15. septembra 1918. godine. Brzo su oslobođeni Skoplje, Štip, Vranje, Niš, Kruševac, Kragujevac, a 28. oktobra i Topola. Kralj Petar se zbog bolesti u Srbiju vratio tek u leto 1919. godine. U međuvremenu je proglašeno stvaranje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

Kralj Petar je izvesno vreme provodio u Aranđelovcu i Topoli, odakle je prešao u Beograd. Poslednje dane proživeo je u iznajmljenoj vili na Topčiderskom brdu. Umro je u vili Pavlovića na Senjaku, 16. avgusta 1921. godine. Sahranjen je tamo gde je želeo da umre - u svojoj zadužbini, u Crkvi Svetog Đorđa na Oplencu.

Učestovao je kao dobrovoljac u Legiji stranaca u Francusko-pruskom ratu 1870. i 1871, kad je zbog ispoljene hrabrosti odlikovan Ordenom Legije časti, postavši jedini evropski vladalac koji je to odličje zaslužio na bojnom polju. Naročito se istakao u borbi kod Vilereksela. Tu je bio i zarobljen, ali se spasao preplivavši ledenu Loaru. Dobio je tešku reumu od koje je patio čitavog života.

Problemi sa reumom posebno su ga mučili dok je bio u Solunu 1916. godine, pa mu je preporučeno lečenje u banji Edipsos na ostrvu Eubeji. Tu je prestao da se brije i pustio je veliku bradu koju je obrijao tek po oslobođenju Srbije.

Đeneral Topola
U nekoliko prilika, kralj Petar je za vreme Prvog svetskog rata koristio ime “đeneral Topola”.

Ostareli kralj je, sav iscrpljen od povlačenja, stigao u Valonu. Našem poslaniku u Rimu je javljeno da o tome obavesti italijanskog kralja Viktora Emanuela i kraljicu Jelenu (sestru kraljeve supruge Zorke), s molbom da sačuvaju njegov inkognito pod imenom “đeneral Topola”. Kralj je i u grčkoj banji Edipsos koristio ime “đeneral Topola”, ali su ubrzo saznalo ko stoji iza tog imena.

Istovremeno su kralju Petru neki drugi davali imena. Kada je bilo toplo vreme, kralj je u banji Edipsos obično šetao pre i posle podne duž morske obale i rado posmatrao ribare. Tamo su ga ribari nazvali Vasileus Petros i razglasili da im donosi sreću.

Umro je na današnji dan u Beogradu 1921. godine, a 22. avgusta njegovo telo položeno je u kriptu crkve Svetog Đorđa, odakle je, po završetku gradnje mauzoleja 1930. godine, premešteno u severnu pevnicu oplenačke crkve.

Posude sa Beogradske tvrđave

Izložba „Slikana keramika” u Konaku kneginje Ljubice, posetiocima prikazuje primerke uglavnom ekskluzivne trpezne keramike različitih stilova i načina izrade.

Sve je počelo takozvanom neolitskom revolucijom. Možda baš jednog vrelog avgustovskog dana, nekoliko hiljada godina pre nove ere, kada je čovek, orijentišući se na poljoprivrednu proizvodnju u prvim naseobinama, u želji da upotpuni svoju skromnu trpezu i dodvori se bogovima, premijerno napravio keramičku posudu.

Od upotrebnog predmeta, koji je služio i u kultne svrhe, pa do umetničkog dela, keramika je prevalila dug put, varirajući u izradi, obliku, ornamentici i kvalitetu.

Uvek, međutim, bivajući nezaobilazan deo svakog domaćinstva, pa posledično i deo slikovitog svedočanstva o tom domaćinstvu. „Hiperprodukcija keramičkih predmeta”, o kojoj kao jednoj od karakteristika neolita govori Nikolina Adamović, viši konzervator Muzeja grada Beograda i autor izložbe „Slikana keramika”, otvorena do 20. avgusta u Konaku kneginje Ljubice, iznedrila je jednu od najzahvalnijih oblasti primenjene umetnosti.

– Na izložbi koju čine dela iz zbirki Muzeja grada, uglavnom je predstavljena trpezna keramika iz perioda od 15. do 18. veka, sa različitim karakteristikama. Ritual sedenja za trpezom i obedovanja podrazumevao je i želju da se taj trenutak i ulepša, što je većinu ovih posuda pretvorilo u izuzetne primerke primenjene umetnosti – kaže naša sagovornica, prolazeći između vitrina, smeštenih u prijatnoj hladovini podzemnih prostorija pod svodovima Konaka, u kojima se nalaze ovi dragoceni predmeti.

Luksuzne posude zgrafito keramike, majolike i takozvane habanske keramike međusobno se prožimaju, ali i razlikuju.

– Zgrafito stil razvio se u Vizantiji od 11. veka, a posude koje su izložene, reč je o zdelama, potiču u najvećem broju sa Beogradske tvrđave, kako se pretpostavlja iz jedne lokalne radionice. Ova luksuzna tehnika je kompleksna, sastoji se od urezivanja, slikanja i glaziranja, koje vodi poreklo iz Persije. Najčešći nalazi ove vrste izrade datiraju iz perioda od 15. do 17. veka, kada govorimo o teritoriji Beograda. Majolika je možda i najekskluzivnija i najskupocenija vrsta keramike, koja pripada uglavnom periodu od 16. do 18. veka. Poreklo vodi sa Bliskog istoka, a u Evropi se posebno razvila u Italiji. U izradi se koriste uglavnom nadglazurne boje a pored ostalih boja veoma je zastupljena plava, koja se dobijala iz ređe dostupnih sirovina, konkretnije iz kobalta, što ove posude čini skupocenim. Primeri posuda iz Beograda uglavnom su u formi bokala. Habanska keramika, a reč je uglavnom o tanjirima, nazvana tako prema njenim tvorcima, pripadnicima proganjane verske komune koncentrisane na teritoriji Moravske i Slovačke, datovana je većinom u 18. vek i prepoznatljiva je po specifičnoj tehnici dekorisanja. U pitanju je takođe glazirana keramika, čiji su motivi floralni, na koju je osnovni crtež nanošen belom bojom u debelom sloju, čime je postizan efekat blage reljefnosti, da bi potom bile dodavane svetlozelena i smeđa boja – objašnjava Adamovićeva.

Poslednja grupa izloženih primeraka skromnije je izrade i dekorisanja, rađena je u tehnici koja se razvila iz kasnoantičkih tradicija i bila je u upotrebi od 14. do 18. veka. Sličan način izrade sreće se u etnološkoj građi i u savremenom grnčarstvu, sa slobodnim linijama, bez jasno koncipiranih ornamenata, sa zelenim, smeđim i žutim tonovima.

Kao poslednje ali ne najmanje važno, naprotiv, trebalo bi pomenuti još jedan „detalj” – rad restauratora, bez čijeg angažovanja mnoge od ovih posuda ne bi „preživele” do današnjih dana. Fotodokumentacija različitih etapa restauratorskog rada, koja je u ovom slučaju dostupna posetiocima, a što je retko kada su slične izložbe u pitanju, verno dočarava sve faze i izazove koji prate restauraciju jednog umetničkog predmeta, koji često u Muzej stigne značajno oštećen ili čak u fragmentima.

Na obali Tamiša iskopana nekropola

Ekipa arheologa na čelu sa Snežanom Marinković, savetnikom Narodnog muzeja Zrenjanin otkrila je tri kilometra od Sečnja, u blizini reke Tamiš, a nedaleko od nasipa, višeslojno arheološko nalazište. U njemu su arheolozi iskopali nekropolu i pronašli fragmente keramike.

- Prilikom izlaska na teren utvrđeno je da je gro nekropola bilo pokriveno skeletima koji su se nalazi na samoj površini naselja i koji su bili izloženi atmosferskim uticajima i propadanju. Kasnije, u kontaktu sa meštanima utvrdili smo da je taj deo na kome je otkriven lokalitet predstavljao veliku zaobljenu humku koja je skinuta mehanizacijom prilikom poplava na putu Sečanj - Jaša Tomić. Taj deo humke je skinut i prebačen da bi se ojačao nasip, a time je otkriven veoma značajan lokalitet. Kao prvo jer je višeslojni, ali i zato što ćemo na njemu daljim iskopavanjem i istraživanjem utvrditi sve ono što smo konstatovali na osnovu nalaza fragmenata keramike na površini zemlje, odnosno da pripada ranom bronzanom dobu, odnosno Sarmatima, iz drugog i trećeg veka naše ere, i srednjovekovnoj nekropoli - objasnila je Marinkovićeva.

- Lokalitet najverovatnije datira od bronzanog doba, što se da zaključiti po keramičkim nalazima na površini. Naišli smo takođe na tragove Sarmata, nomadskog naroda iranskog porekla koji je na teritoriji današnje Vojvodine živeo u III i IV veku, znači pre nego što su se tu naselili Rimljani. Pretpostavljamo da pronađena nekropola ima nekoliko kuluturnih horizonata koji su, dakle, iz bronzanog doba, sarmatskog perioda i srednjovekovnog, što nam govori da je lokalitet bio naseljavan u dužem vremenskom periodu - kaže Snežana Marinković.

Prema rečima Snežane Marinković, nalazište obuhvata prostor oko hiljadu kvadratnih metara. Početna iskopavanja, u junu ove godine, rezultirala su otkrićem nekropole na šta nam ukazuju pronađeni skeleti koji po načinu sahranjivanja a i po vrlo retkim grobnim prilozima (keramika) upućuju na srednji vek. Naime, keramika ima ornamente u vidu talasastih i horizontalnih linija što je karakteristično za rani srednji vek (XII i XIII vek).

Detaljna antropoloska analiza koja će biti urađena u Arheološkom institutu u Beogradu pružiće više informacija o otkrivenim skeletima i samoj nekropoli.

- Iskopavanja još traju. Za sada smo otvorili tri sonde i u prvom otkopnom sloju naišli na 17 skeleta koji su pravilno sahranjeni, na redove. Reč je o muškim, ženskim i dečjim skeletima, orijentacija im je zapad istok, retko sever jug. Gro keramike i čak male opeke, upućuje na organizovano sahranjivanje – objašnjava Marinkovićeva.

Dalja istraživanja daće opsežniju i detaljniju sliku o samom lokalitetu i njegovoj rasprostranjenosti.

U 3 sonde pronađeno 17 skeleta