Zastava danas slavi 60. rođendan

Iako osnovana još pre 160 godina kao Vojnotehnički zavod, Zastava je sa proizvodnjom automobila počela pre tačno 60 godina. Na današnji dan, 26. avgusta i zvanično počinje sa radom Zastava automobili a prvi primerci automobila su bili licencirani modeli.

Zapravo, prva vozila su proizvedeni još 1940. godine za potrebe vojske Jugoslavije, kada je proizvedeno 400 kamiona Chevrolet. Proizvodnja je nastavljena 1953. kojoj je prethodilo raspisivanje referenduma oko usmeravanje dobiti fabrike na razvoj automobilske industrije. Tom prilikom je obeležena i 100. godišnjica od osnivanja Vojnotehničkog zavoda. Potom je usledilo raspisivanje referenduma za najpovoljnijeg ponuđača i najkvalitetnijeg vozila. Za to vreme je sa proizvodnih traka silazio čuveni džip Willys gde je proizvedeno 162 primerka.

Nakon prikupljenih ponuda, stručnjaći fabrike su obišli ukupno 5 zemalja, među kojima su bile Francuska (Renault i Delahaye), Engleska (Austin i Rover), Italija (Fiat i Alfa Romeo), SAD (Willys) i još neke kompanije u Austriji. Nakon detaljnih ispitivanja svih aspekata, najviše eksploatacione prirode, odluka je pala na Fiat i to u tesnoj borbi sa Renaultom, dok je Alfa Romeo neznatno zaostajao. Ugovor sa Fiatom je sklopljen tek sledeće godine. Nakon tog datuma sve ostalo je već više-manje poznata istorija.

Prvo je počela proizvodnja licenciranih modela Fiat AP-55, 1400BJ i 1100B a tek 1955. i Zastave 750, popularnije kao “Fića”, čija je proizvodnja trajala narednih 30 godina i proizvedeno ukupno 923.487 primeraka . U vreme masovne prodaje Fića, krajem 1950-ih i tokom 1960-ih godina, većina kupaca je bila u automobilskom smislu veoma malo obrazovana, a Fića je upravo bio prvi automobil sa kojim su se susretali. Zbog toga je tada bilo u prodaji dosta specijalizovanih knjiga i brošura kako voziti i održavati svoj automobil, pa i najjednostavniji prikaz zamene točka. Ne treba posebno napominajti šta je Fića značio za tadašnju Jugoslaviju i njen narod, gde današnji česti skupovi i sveopšta strast prema ovom modelu dovoljno govori.

Kasnije su se smenjivali i pojavljivali novi modeli u ponudi Zastave, između ostalih Zastava 1300, popularni “Tristać”, od 1961. do 1979. godine gde je proizvedeno 201.160 primeraka, Zastave 101 između 1971. do 2008. u milionskom tiražu i Zastava 128 između 1971. i 2003. (sa obnovljenom proizvodnjom 2006.). FIAT Uno pod nazivom YUGO Uno sklapan je u Zastavi od 1988. do 1994. godine i ukupno je proizvedeno svega 2.620 komada.

Prvi samostalni model Zastave je bio Yugo 45, 1980. godine. Najpopularniji model pored Fiće, proizvodio se sve do 2008. godine i bio je jedini koji je imao i kabrioet verziju. Zapravo, i ovaj model je razvio Fiat ali automobil nije zadovoljavao kriterijume italijanske kompanije te je projekat dat Zastavi. Za njim sledi Florida, delo Giugiara, koja se pojavila 1988. godine i važila za konkurentan automobil evropske kompakt klase. I njena proizvodnja je stala 2008. godine.

Nova nada za posustalu fabriku u Kragujevcu, razrušenu tokom bombardovanja a prethodno iscrpljenu sankcijama, se pojavila 2005. godine kada je potpisan novi licencni ugovor sa Fiatom oko sklapanja modela Punto druge generacije pod nazivom Zastava 10. Dve godine kasnije je potpisan i ugovor sa General Motorsom o sklapanju Opel Astre ali je Fiat to stopirao jer je bio u procesu preuzimanja Zastave.

Zastava kao takva prestaje da postoji 2008. godine i menja ime u FAS, Fiat Automobili Srbija sa većinskim udelom Fiata a trećinom u vlasništvu Srbije. Sledeće godine počinje proizvodnja modela Fiat Punto Classic a od prošle godine se proizvodi 500L. Ovih dana je počela proizvodnja i njegove produžene Living verzije a u najavi su još neki modeli.

50. Ljubičevske konjičke igre

Ljubičevske konjičke igre već pola veka su praznik za ljubitelje plemenitih životinja, nihove uzgajivače i jahače. U Ljubičevu se tredicionalno takmiči u disciplinama kasačka i galopska trka, preskakanje prepona i dresura konja. Ono po čemu je Ljubičevo najpoznatije jeste konjički višeboj – nadmetanje za titulu viteza Ljubičevskih konjičkih igara u disciplinama kurirsko jahanje, seča sabljom, gađanje kopljem, strelom i topuzom.

Upravo ove viteške discipline bila su inspiracija Miroslavu Nikoliću, autoru maraka Pošta Srbije, koji je umetnički obradio prigodno izdanje od četiri marke. Naša pošta objavila ih je 30. avgusta u čast jubilarnih 50. Ljubičevskih konjičkih igara. Sve marke imaju nominalnu vrednost od po 22 dinara i namenjene su plaćanju poštarine u unutrašnjem saobraćaju, a za motive imaju galopsku trku, gađanje strelom, seču sabljom i gađanje kopljem.

Marke su štampane tehnikom višebojnog ofseta u štampariji Forum, a na šalterima pošta mogu da se kupe u tabacima od po 20 serija sa centralnom vinjetom u sredini tabaka.

Priča o ergeli Ljubičevo počela je potragom knjeginje Ljubice za prebivalištem udaljenim od grada, najpogodnijim za njenog sina Milana, koji je bio malokrvan i često bolestan. Godine 1858. na desnojobali Velike Morave nastala je jedna od najvećih ostavština kneza Miloša u Srbiji, iz perioda vladavine, a poseban značaj za požerevački kraj ima upravo ergela Ljubičevo. Jedna od legendikaše da su se na tom području uzgajali konji još u daoba Nemanjića.

Pre osnivanja ergele u ovom kraju poslovala je Morava, veliko poljoprivredno dobro kneza Miloša Obrenovića, koji je on 1860. godine poklonio državi. Takođe, naredio da se tu preseli ergela iz Ćuprije, koju je osnovao knez Aleksandar Karađorđević. Knez Mihailo kasnije je poljoprivredno dobro Morava preimenovao u Ljubičevo, kao znak sećanja na majku Ljubicu. Ergela je imala uspone i padove, naročito za vreme Prvog i Drugog svetskog rata, a jedno vreme je bila vojna ergela. Danas je to turistička atrakcija, tzv. oaza mira i tišine, kako je posetioci često opisuju.

Jedno od najpoznatijih grla ergele jeste Ljubičevac, koji je 1974. godine osvojio tripl krunu, u čemu ga, narednih 20 godina, niko nije prestigao. Danas Ljubičevac ima svoj spomenik koji se nalazi u krugu ergele. Pored njega, postoji još mnogo izvanrednih konja koji su proslavili Ljubičevo i učinili ga onim što jeste – najpoznatija ergela kod nas. Inače, Ljubičevo je ergela sa najviše osvojenih nagrada na najpoznatijim trkama u Srbiji.

Nađeni ostaci srednjovekovnog grada Rudnika

Nema više nikakve naučne sumnje: evropski značajna rudarska, trgovačka i politička varoš Rudnik u predturskim vremenima nalazila se tačno na lokalitetu Drenje!

Prvo arheološko putovanje Srbijom obavio je Janko Šafarik, bibliotekar i čuvar Narodnog muzeja u Beogradu. U izveštaju ministru prosvete 1865. godine, Šafarik je izneo pretpostavku da su u blizini varošice Rudnik postojale najmanje dve stare crkve.

Rešenje višestoletne zagonetke o tačnoj lokaciji, dokazano iskopinama više od stotinu skeleta sahranjenih ljudi iz tog doba, mahom velikodostojnika, te njihovih i crkvenih umetnina, ličnih predmeta, novca, stambenih i religijskih građevina - najnoviji je rezultat istraživanja na Rudniku, „krovu Šumadije“. Vrši ih Muzej rudničko-takovskog kraja iz Gornjeg Milanovca, a arheološkom ekipom rukovode dr Dejan Radičević, docent na Odeljenju za arheologiju Filozofskog fakulteta u Beogradu, i Ana Cicović, kustos tog muzeja.

- Cilj ranijih istraživanja Rudnika, bio je da se konačno otkriju ostaci ovog srednjovekovnog grada. Ali, nisu ih otkrila ni iskopavanja tokom 1984. i 1985. na lokalitetu Gradovi. Iako je još Šafarik, pokretač prvih značajnih arheoloških istraživanja u Srbiji, ukazivao da bi se baš na Drenju, a ne na Gradovima, morao nalaziti taj za nauku do sada iščezli grad.

Starinski spisi govore, a naša najnovija iskopavanja potvrđuju, da je Rudnik osim rudarskog centra bio i najvažnije trgovačko središte u Srbiji, pre turskih osvajanja. Siguran odgovor daju ostaci srednjovekovne naseobine, ostaci najmanje tri crkve, više od stotinu nađenih skeleta u grobovima na Drenju. Hronološki, sve to se uklapa u XIV i rani XV vek. To je i vreme procvata srednjovekovnog Rudnika, čiji se život i značaj kao svesrpskog i centra vrlo bitnog za okolne države gase turskim osvajanjem „krova Šumadije“. Tek zatim se centralno naselje sa Drenja premešta na rudnički lokalitet Gradovi i tu životari do Drugog srpskog ustanka.

- Izuzetna su to svedočanstva o visokom životnom standardu tih žitelja Rudnika. Poseban deo nalaza su iskopine velike srednjovekovne nekropole iz XIV i XV veka, gde je sahranjivan i deo stanovnika Rudnika nesrpskog porekla, koji je tu boravio zbog poslova: trgovačkih, diplomatskih i drugih - nastavlja dr Radičević.

Privlačan je bio drevni Rudnik - ili Rudničište, kako je imenovan u nekim spisima, zbog rudnog bogatstva i geografskog položaja. Uz starosedeoce Srbe, tu su živele brojne kolonije doseljenika. Od kraja 12. veka, kada su Sasi, današnji Nemci, obnovili rudarstvo na Rudniku, to mesto postalo je ogroman centar u kojem su pored Srba i Sasa živeli Dubrovčani, Mlečani, Kotorani, Ugri, ljudi iz Venecije. I arhivska građa u Dubrovačkom arhivu potvrđuje da su Dubrovčani i Sasi imali u 14. veku na Rudniku svoje snažne kolonije, a čak je i dubrovački konzul jedno vreme boravio u ovom gradu. S obzirom na velika nalazišta srebra i olova, tu se kovao novac i odvijala živa trgovinska razmena. Pre turskog osvajanja, u 14. i 15. veku Rudnik je bio najvažnije trgovačko središte u Srbiji. Ostaci srednjovekovne naseobine, najmanje tri crkve i više od stotinu u nekropolama pronađenih skeleta, nedvosmosleno dokazuju da je bilo tako.

- Tri su ličnosti davale ton svakodnevnom životu predturskog Rudnika. Kefalija je bio zapovednik grada i cele oblasti, a redovno Srbin. Knez, starešina lokalnog stanovništva, najčešće je biran iz redova Dubrovčana, a carinik od Dubrovčana ili Kotorana. Tu je živeo i dubrovački konzul - veli Ana Cicović.

 

Pronađen žrtvenik posvećen nimfama

Arheolozi u Viminacijumu otkrili su, prilikom najnovijih istraživanja amfiteatra, kameni spomenik sa natpisom - žrtvenik iz drugog veka, koji je pronađen na prostoru između amfiteatra i severnog gradskog bedema.

Kako je Tanjugu rekao direktor Arheološkog parka Viminacijum dr Miomir Korać, žrtvenik je dimenzija 60 sa 40 sa 30 centimetara. Na prednjoj strani spomenika nalazi se natpis u kome se ističe da je žrtvenik podigao vojnik Klaudije "uzvišenim nimfama".

Natpisi posvećeni nimfama su veoma retki, a na teritoriji rimske provincije Gornje Mezije potvrđen je samo još jedan, pronađen krajem XIX veka.

Takozvani "nimfej" je u antičkoj Grčkoj i Rimu bio spomenik posvećen nimfama. Svetilišta posvećena nimfama prvobitno su bile pećine sa izvorom, a u kasnoj antici dobijaju bogate arhitektonske oblike - pročelja sa stubovima, fontane, posebne niše.

Osim utilitarne funkcije snabdevanja vodom, postoje mišljenja da je u jednom delu nimfej uvek bio posvećen boginji Dijani, a deo je mogao da se koristi i kao kupalište. Izvor se često koristio i za potrebe amfiteatra.

Kako se nimfe uglavnom vezuju za vodu, one brzo postaju zaštitnice termalnih izvora i banja. Nakon oporavka u banjama, izlečeni Rimljani rado su podizali spomenike zahvalnosti odnosno žrtvenike nimfama koje su ih izlečile.

Uz žrtvenik u Viminacijumu, pronađen je i veći broj figurina od pečene zemlje koje predstavljaju žene, najverovatnije nimfe, kao i veliki broj uljanih svetiljki koje su paljene i zajedno sa figurinama prinošene kao darovi nimfama.

U nesporednoj blizini žrtvenika otkriveni su ostaci zidova preko kojih je izgrađen amfiteatar u svojoj finalnoj fazi. Ti zidovi, kaže Korać, otvaraju mogućnost postojanja svetilišta na ovom mestu.

Prisustvo žrtvenika posvećenog nimfama u Viminacijumu otvara niz zanimljivih pitanja kako o legionaru, koji je najverovatnije uspešno lečen u nekoj banji, tako i o poštovanju nimfi na prostoru nekadašnje rimske provincije Gornje Mezije, rekao je Korać.

70 godina ranije - RTB Bor jula 1943.

Borski rudnik pre Velikog rata

Flora 2013.

Grobnica ratnika otkrivena na Koriduru 10

Arheolozi su kod Sinjca, na putu između Bele Palanke i Pirota, otkrili nekoliko grobnica iz gvozdenog doba, odnosno od pre 2.500 godina, u kojima su sahranjeni ratnici. Pored većeg broja noževa i koplja, u grobnici je nađen raznovrstan nakit, bronzani ukrasi, nitne, alke i nanogice.

Na istočnom kraku saobraćajnog Koridora 10, kod Sinjca, na putu između Bele Palanke i Pirota, arheolozi su pronašli nekoliko grobnica iz gvozdenog doba, odnosno od pre 2.500 godina, u kojima su sahranjeni ratnici s kopljima i noževima.

Grobnice su otkrivene u sklopu nastavka zaštitnih arheoloških istraživanja, a na tom delu trase budućeg auto-puta to je za sada najznačajnije nalazište.

Pored skeleta, arheolozi su pronašli bronzane ukrase, nitne, alke i ukrase za noge.

„Pronašli smo jedan veliki prsten od kamena. Do sada smo našli tri skeleta. To su ratnici s kopljima i noževima, s gvozdenim fibulama, nekim bronzanim ukrasima, nitnama, alkicama i ukrasima za noge, odnosno nanogicama", precizirala je arheolog u Zavodu za zaštitu spomenika kulture u Beogradu Mirjana Blagojević. Ona je dodala da je u pitanju jedna celina.

„Možda je u pitanju porodična sahrana. Pored tri skeleta, našli smo i jednu urnu u kojoj smo konstantovali spaljene kosti, koje su najverovatnije pripadale detetu. Verovatno će biti još skeleta. Nismo završili", rekla je Blagojevićeva.

Prema rečima Blagojevićeve, arheolozi su radili uz pomoć mehanizacije, navodeći da su otvorili širi iskop da bi obuhvatili veći deo celine.

„Ovaj izuzetan nalaz nećemo možda moći u celosti da otkrijemo, jer imamo granicu eksproprijacije i zonu u koju možemo da se krećemo.

Zadovoljni smo onim što smo do sada otkrili, a reč je o neočekivanom otkriću", dodala je Mirjana.

Blagojevićeva je objasnila da će sve to biti istraženo i dokumentovano i sačuvano u publikaciji.

„Postoji mogućnost da se to sačuva na terenu. Videćemo s Koridorima Srbije da ako postoje mogućnosti, izmestimo nalaz, ali to zavisi od novca. Pored toga, na prostoru od 500-600 metara smo pronašli ostatke naselja iz neolita. U pitanju je starevačka kultura. Na ovom prostoru otkrili smo i ostatke sela Sinjac iz 17. i 18. veka", istakla je Blagojevićeva.

Arheolog u pirotskom Muzeju Ponišavlja Predrag Pejić je rekao da je to otkriće značajno, jer je to period s kraja starijeg gvozdenog i početka mlađeg gvozdenog doba.

„Prvi put imamo jednu zajednicu, koja se u tom periodu sahranjuje skeletno. To je za nas veoma značajno. Reč je o jedinstvenom nalazu u celom Ponišavlju i jugoistočnoj Srbiji. Značajno je za pirotski kraj i arheološka istraživanja Srbije", objašnjava Pejić.

On je podsetio da je tokom četiri godine istraživanja na potezu istočnog kraka Koridora 10 bilo pronađeno više od 20 lokaliteta i naveo da od sela Čiflik do Pirota ima pet lokaliteta za istraživanje.

Muzerke u nemačkoj vojsci 1900. - 1945.

Ruske rublje 1917-1918