125 godina prvog motorcikla

Motorcikl je 29. avgusta proslavio 125. rođendan i nemački mediji podsećaju da je prvi model, sa drvenim okvirom i drvenim točkovima, u svoje vreme bio smatran čudom.

Poznat kao otac motora sa unutrašnjim sagorevanjem, nemački oružar, a kasnije inženjer Gotlib Dajmler (1834. - 1900.) je u saradnji sa Vilhemom Majbahom 1885. godine proizveo prvi dvotočkaš opremljen tom vrstom motora.

Prvi motorcikl je pokretao jednocilindrični četvorotaktni motor i za pogon je koristio tada novo čudesno gorivo - benzin. Prvi vozač tog motocikla bio je Vilhem Majbah, a maksimalna brzina koju je motocikl mogao postići iznosila je 19 km/h. Motor je bio zapremine 264 kubičnih centimetara i razvijao je 0,5 konjskih snaga na 700 okretaja u minuti.

Motor se palio pomoću ručke za okretanje. Motorcikl je bio opremljen sa dva pomoćna točka, po jedan sa obe strane kolenaste osovine, a čitav motor je bio smešten unutar aluminijskog kućišta osovine.

Dajmler je svoj patent zaštitio 29. avgusta 1885. godine, ali je uskoro zaključio da prototip motora nije dovoljno snažan i da je motorcikl "Petroleum Rajtvagen", kako se tada zvao, jedna nestabilna mašina koja je izuzetno teška za vožnju. Takvoj nesigurnoj vožnji su još više dodali i tadašnji putevi koji ni po čemu nisu ličili na današnje.

Budući da je bio istinski vizionar, Dajmler je odlučio da usmeri pažnju na proizvodnju "kočije bez konja" - preteču modernog automobila, tako da je Petroleum Rajtvagen ostavljen zaboravljen na mestu gde se i danas može videti, u muzeju "Dajmler-Benc" u nemačkom gradu Štutgart-Untertufurkhajm.

Olimpijske igre mladih - Singapur 2010

Tri glavna sportska događaja u svetu ove godine bile su Zimske olimpijske igre u Kanadi, Svetsko prvenstvo u fudbalu u JAR i prve Olimpijske igre maldih u Singapuru. Poput skoro svih poštanskih uprava u Evropi i Pošta Srbije oblelžila je takmičenje prigodnim markama. Za Zimsku olimpijadu naša pošta izdala je dve marke, za fudbalsko prvenstvo takođe dve marke i blok, dok je za prve Olimpijske igre mladih emitovala jednu marku. Prema programu izdavanja maraka, trebalo je da bude puštena u opticaj 14. avgusta - na dan svečanog otvaranja.

Na prvim Olimpijskim igrama mladih - Singapur 2010. učestvovalo je 3.600 sportista od 14 do 18 godina u 26 sportova i 201 disciplini. tokom 12 dana, koliko su trajala takmičenja, napisane su nove stranice olimpijskog pokreta. Idejni tvorac novog takmičenja je Žak Rog, predsednik Međunarodnog olimpijskog komiteta, koji je pozdravio mlade sportiste na svečanom otvaranju Igara.

Slogan je bio "sport, obrazovanje, kultura". Odatle sledi i specifičnost Olimpijskih igara maldih jer su uz program sportskog nadmetanja paralelno održane kulturne i obrazovne manifestacije u više od 50 radionica. Za takve potrebe Organizacioni komitet obučio je više od 30 ambasadora koji su rukovodili aktivnostima.

Cilj igara je da kod takmičara podstaknu prave motive i vrednosti zasnovane na prijateljstvu, opštovanju i fer-pleju. Nakon završetka takmičenja učesnici Olimpijskih igara mladih dobijaju ulogu ambasadora Olimpijskog pokreta. Svoje iskustvo, volju za bavljenjem sportom i stečeno znanje treba da prenesu vršnjacima.

U nekim sportovima takmičenja su izmenjena u odnosu na Olimpijske igre. U pojedinim disciplinama u plivanju, biciklizmu i stonom tenisu zajedno nastupaju i dečaci i devojčice, a štafete u atletici sastavljene su od različitih nacija sa istih kontinenata.

Naša ekspedicija u Singapuru brojala je 46 članova. Od njih su bili 32 sportista, koji su se takmičili u atletici, biciklizmu, veslanju, košarci (tri na tri), odbojci, plivanju, tenisu i džudou. Kako je istakao Žarko Paspalj, košarkaška legenda, Srbija je od zemalja u regionu imala najviše učesnika i gotovo jedan odsto ukupnog broja takmičara. Dan uoči otvaranja Igara u Olimpijskom parku u Sigapuru zasađeno je stablo šljive. Zastavu Srbije na svečanom otvaranju nosio je plivač Vlelimir Stjepanović. Zlatnu medalju osvojili su mladi košarkaši koji su u finalu pobedili Hrvatsku, a pre njih SAD. Velimir Stjepanović osvojio je srebrnu i bronzanu medalju u plivanju.

Nominalna marka je pomalo čudna i iznosi 51 dinar. Toliko iznosi poštarina za avionsko pismo težine od 20 grama za Singapur. Jasna je ideja izdavača marke da se sa njom frankiraju pisma koja su upućena za Singapur tokom trajanja Igara.

Međutim, marka ne samo da se nije pojavila na dan predviđen za njeno emitovanje prema Programu izdavanja prigodnih maraka, već je kasnila više od 10 dana. Sa druge strane, marka povodom Sabora trubača u Guči pojavila se desetak dana pre nego što je predviđena Programom. Postavlja se pitanje kako obijasniti ovu nemarnost i nebrigu i čemu služi Program prigodnih poštanskih maraka.

Umetničku obradu marke uradila je mr Mia Lužajić, grafički dizajner iz Beograda. Stručnu saradnju pružio je Olimpijski komitet Srbije. Marke su štampane u novosadskoj štampariji "Forum" tehnikom višebojnog ofseta u šalterskim tabačićima od osam marka sa vinjetom u sredini tabačića. Tiraž marke je 78.000 komada. Iako se marka nije mogla kupiti, prigodan žig bio je u upotrebi na dan otvaranja Olimpijade u pošti 11101 Beograd.

 

Belovode prve na svetu topile i preređivale bakar

Istraživanja neolitskog naselja Belovode kod Petrovca na Mlavi imaju veliki značaj za svetsku istoriju i arheologiju jer su rezultati laboratorijskih ispitivanja, na institutima za arheometalurgiju u Londonu i Oksfordu, pokazali da je topljenje metala, prvi put u istoriji, počelo upravo u ataru sela Veliko Laole, na lokalitetu Belvode, 5.400 godine pre nove ere!

Ovogodišnja arheološka iskopavanja na preistorijskom lokalitetu "Belovode", koja su započeta 19. jula, privedena su kraju. Arheolozi su u sondi 15, čije je iskopavanje počelo prošle godine, otkrili raznovrstan i bogat arheološki materijal koji se sada obrađuje u Narodnom muzeju u Beogrqadu i Zavičajnom muzeju u Petrovcu na Mlavi. Arheolog Jasmina Živković kaže da se radi o predmetima iz svakodnevnog života i raznim alatkama od opsedijana, kamena i kostiju.

- Pronađeni su nožići od opsedijana, vulkanskog stakla, kremena sečiva poput strugača i nožića, kamene sekire, glačalice i dleta, a od kostiju šila i spatule. Posebno su interesantne antromorfne figurine koje predstavljaju jedinstvenu pojavu u Vinčanskoj kulturi. Na dnu sonde otkrivena je kružna jama, koja osim Vinčanske keramike, sadrži i veću količinu keramikih posuda Starčevačke kulturne grupe koja je prethodnik Vinčanske kulture na ovim prostorima - naglašava arheolog Jasmina Živković iz Zavičajnog muzeja u Petrovcu na Mlavi.

Tokom ovogodišnjih iskopavanja istražena je i sonda 16 koja se nalazi na jugoistočnom delu lokaliteta Belovode. Radovi su ovde obavljani na osnovu geomagnetskih istraživanja koja su pretpostavila postojanje rova u dužini od dvadesetak metara koji se prostirao u pravcu istok – zapad. Arheolozi su u toj sondi otkrili deo rova širine jedan metar ali se još ne zna čemu je služio. Dušan Šljivar iz Narodnog muzeja u Beogradu, koji arheološkim istraživanjima na Belovodama rukovodi već 15 godina, nada se da će arheolozi naići na utvrđenje.

- Belovode se prostire na površini od 120 hektara. Do sada pronađeni materijal ukazuje da je tu bilo i kuća za stanovanje u kojima je živelo više od hiljadu ljudi. Izotopskom analizom dleta, pronađenog na lokalitetu Pločnik kod Prokuplja, koja je urađena u Londonu i Manhajmu utvrđeno je da je na Belovodama počelo prvo topljenje metala u svetu. Ruda bakra dopremana je najpre iz obližnjeg mesta Ždrelo, a kasnije iz Majdanpeka i Rudne Glave - kaže magistar Dušan Šljivar.

Bakarno doba na Belovodama počelo je pre 7.300 godina a do sada je istražen samo jedan procenat ovog lokaliteta.

Lokalitet je zanimljiv i po materijalu od kog su građene kuće za stanovanje. Otkriveni ostaci ukazuju na to da su stanovnici Belovoda, osim obrade metala, bili značajni i po otkrivanju novog građevinskog materijala. Dobijali su ga mešanjem fine gline i mlevenog krečnjaka, a posle pečenja, poprimao je karakteristike današnjeg betona. Neolitsko naselje Belovode nastalo je 5400. godine pre nove ere, a nestalo u požaru koji su izazvali naleti vandalskih plemena 1.500 godina kasnije. Nastalo je za vreme vinčanske civilizacije, na samo dva kilometra zapadno od Velikog Laola, na tromeđi sa selima Tabanovac i Krvija.

205 godina prve srpske vlade

U Velikom Borku, kod Barajeva, danas će biti obeležena 205. godišnjica osnivanja Praviteljstvujušćeg sovjeta srpskog, pretače savremene Vlade Srbije, koji je ustanovljen za vreme Prvog srpskog ustanka.

Tim povodom biće odata počast srpskim ustanicima i položeni venci na spomenik knezu Simi Markoviću, na čijem je imanju, na Veliku Gospojinu 1805. godine, održana osnivačka skupština Sovjeta.

Odluka o osnivanju ovog organa, koji će vremenom prerasti u srpsku vladu, jedan je od najznačajnijih poteza ustaničkih prvaka, sa Karađorđem na čelu.

Sovjet je, uz Skupštinu ustaničkih prvaka, predstavljao prvi stalni organ vlasti i, mada je delovao samo nekoliko godina, njegova je ogromna važnost u tome što je označio početak obnove srpske državnosti nakon viševekovne otomanske vladavine.

Za prvog predsednika Sovjeta izabran je prota Mateja Nenadović, a za sovjetnika Beogradske nahije Pavle Popović iz Vranića.

Sovjet se sastojao od 12 izabranih predstavnika iz 12 nahija, među kojima se predsednik birao svakog meseca, a od 1811. godine u Sovjet su uvedeni i ministri, tadašnji popečitelji.

Oni su, takođe, birani iz reda članova Sovjeta, a bili su zaduženi za vojsku, finansije, pravdu, prosvetu, crkvu, inostrane i unutrašnje poslove.

Prvo sedište Sovjeta bilo je u manastiru Voljavča pod Rudnikom, a ubrzo zatim u manastiru Bogovađe, gde je ovaj prvi izvršni organ vlasti izradio svoj pečat, grb Srbije, krst sa četiri ocila, kao i grb drevne Trivalije, starog naziva za Srbiju.

Po oslobođenju Smedereva 1806. godine, Sovjet se preselio u taj grad, a po oslobođenju Beograda 1807. u današnju srpsku prestonicu, gde je ostao do privremenog poraza Srbije 1813. godine.

Stvaranje Sovjeta bilo je izraz potreba oslobodilačke borbe srpskog naroda protiv turskog ropstva, tadašnjih unutrašnjih suprotnosti i političke borbe, kao i spoljnopolitičkih uticaja i borbe velikih sila oko ustaničke Srbije.

Prema istorijskim podacima, Karađorđe je pristao na osnivanje Sovjeta da bi mu pomogao oko složenih vojnoorganizacionih i spoljnopolitičkih problema, ali ga je jedan deo srpskih vojvoda shvatio kao sredstvo borbe protiv Karađorđa.

Mada je bio izložen borbama i ambicijama pojedinaca, potresan unutrašnjim i spoljnim neprilikama, Sovjet je stalno širio delokrug rada i objedinjavao napore ustanika u oslobodilačkoj borbi od turaka.

Pored toga, Sovjet je stvarao uslove za brži ekonomski, kulturni i društveni razvoj Srbije i suzbijao nahijski separatizam.

Pod Karađorđem, Sovjet je imao istorijsku ulogu, jer se pored oslobođenja od Otomanskog carstva, borio i protiv feudalne podvojenosti i za konačnu pobedu buržoaske revolucije u Srbiji.

Godišnjica osnivanja Sovjeta srpskog tradicionalno se obeležava o okviru manifestacije „Dani kneza Sime Markovića” koji su ove godine počeli 15. avgusta i traju do 1. septembra.

Pečat Praviteljstvujušćeg sovjeta srpskog

Prvi predsednik Sovjeta

100 godina od rođenja Majke Tereze

Majka Tereza, rođena je 27. avgusta 1910. godine kao Agnesa Gondžea Bojadži (alb. Agnesë Gonxhe Bojaxhiu) u Skoplju. Niko ne pominje gde je krštena, da li u obližnjoj cincarskoj pravoslavnoj crkvi. Pohađala je nekatoličku školu. U devetoj godini izgubila je oca, Nikolu, građevinskog preduzimača, čime prestaje mogućnost očuvanja cincarskog identiteta. Pod uticajem majke Drane, rimokatolkinje poreklom iz okoline Đakovice, Tereza, tada Gondža, revnosno odlazi u crkvu, peva u horu, a u dvanaestoj godini poželela je, kako je sama pričala, da bude časna sestra.

Kada joj je bilo osamnaest godina napustila je Skoplje i stupila u loretinski samostan kod Dablina u Irskoj. Ubrzo odlazi u Indiju, polaže monaške zavete 1931. i posle školovanja postaje učiteljica. Skoro dve decenije predaje geografiju i istoriju. Svoj monaški red (sa dozvolom) napušta 1946. godine, a četiri godine kasnije osniva Kongregaciju misionarki ljubavi, što odobrava Vatikan iste godine. Red od tada, sve do danas, pomaže bližnjima - bolesnicima od gube, umirućima, napuštenoj deci. Osnivaju se sirotišta, apoteke, porodilišta, škole, centri za neudate majke. Princip nije bio propovedanje rimokatoličke vere već ljubavi. Pomoglo se milionima ljudi u Indiji i Bangladešu, potom po celom svetu. Muški ogranak Reda osnovan je 1963. godine. Danas Kongregacija broji više od 3 000 članova. Filijala ima u šezdesetak zemalja, na Balkanu u Skoplju i Zagrebu. Prema nekim podacima, postojala je namera da se jedna filijala osnuje u Beogradu, ali dozvola nije dobijena.

Kritičari su je verovatno nepravedno optuživali za častoljublje i nenamensko korišćenje priloga. Pred smrt, zamolila je papu Jovana Pavla Drugog da nad njom obavi egzorcizam. To ne znači da je bila opsednuta nečistim silama već da su je one neprestano uznemiravale.

Nobelovu nagradu je dobila 1979. godine. Umrla je 5. septembra 1997. godine.

Iako se u Rimokatoličkoj crkvi čeka bar pet godina od upokojenja nekog ugodnika Božijeg za otpočinjanje postupka proglašenja svetim, u njenom slučaju je napravljen izuzetak. Već posle dve godine taj proces je otpočeo. Među čudima potrebnim za kanonizaciju priznato je isceljenje jedne Indijke koja se molila Majci Terezi i izlečila se od tumora u stomaku.

Programom prigodnih poštanskih maraka za 2010. godinu Pošta Srbije predvidela je prigodu marku izdatu na dan rođenja Majke Tereze. Šalterski tabak sadrži deset maraka. Tiraž je 38.000 primeraka, a nominalna vrednost 50 dinara.

 

 

Pronađena Odisejeva palata?

O Homerovom identitetu istoričari i dan-danas raspravljaju. Međutim, ep o njegovom glavnom i najslavnijem junaku Odiseju mogao bi ovih dana dobiti veličanstvenu, istorijsku potvrdu. Jer, nekolicina grčkih arheologa tvrdi da je na ostrvu Itaka upravo pronašla tragove koji bi mogli biti ostaci Odisejeve palate.

Ako se to i dokaže, Trojanski rat koji je Homer opevao ne bi više potpadao pod legendu već bi se svet uverio da je bio stvarni, istorijski događaj, a njegovi junaci istorijske, a ne mitološke ličnosti.

Profesor Atanasio Papadopulos, sa Univerziteta u Joanini, na čelu arheološke ekipe koja već 16 godina obavlja iskopavanja na severu Itake tragom Laertovog sina (Odiseja) izjavio je da veruje da ostaci velike građevine na tri nivoa na lokalitetu Egsogi zapravo pripadaju Odisejevoj palati. Palati u koju se Odisej vratio posle dugogodišnjeg putovanja nakon Trojanskog rata da bi ponovo zagrlio svoju voljenu Penelopu, a pošto je uklonio sve njene prosce koji su pokušali da mu uzurpiraju presto.

Tvrdnji da je reč o Odisejevoj palati na lokalitetu Egzogi, sa stepeništem ukopanim u steni, ide na ruku i činjenica da je na istom mestu pronađena i keramika, zapravo fragmenti mikenskog porcelana, kao i jedna fontana koja datira iz oko 1.300 godine pre Hrista, vremena kada se pretpostavlja da je Odisej živeo. Papadopulos je objasnio, a većina svetskih medija to i prenosi, da je palata po dimenzijama i strukturi nalik na one koje su ranije pripisivane Agamemnonu, Menelaju ili Nestoru u Mikeni, Pilosu i Tirintu. (Godine 2006. profesor Janos Lolos otkrio je u Salamini palatu za koju je pretpostavio da je pripadala Ajantu, kao i da je na istom ostrvu identifikovao nadgrobni spomenik podignut u čast ovog drugog Homerovog junaka.)

Papadopulos i njegova koleginica Litsa Kontorli već su prethodnih godina na Itaki pronašli ploču na kojoj je urezana jedna scena iz "Odiseje". Scena predstavlja Odiseja vezanog za jarbol svog broda kako bi odoleo zavodljivoj pesmi sirena. Već tom prilikom, dvoje arheologa je najavilo da su "blizu" otkrića palate čuvenog epskog junaka.

Važnost novog otkrića, ako se ono potvrdi, bila bi epohalna jer arheološka iskopavanja traju decenijama bez rezultata. Dakle, ostavljaju otvoreno pitanje i da li se Trojanski rat uistinu dogodio, odnosno jesu li zaista postojali Ahilej, Odisej, Ajant, Hektor...

Danas, sa otkrićem palate koja se pripisuje mitskom Laertovom sinu, moguće je s malo više sigurnosti iznositi niz pretpostavki, smatraju arheolozi, mada i dalje bez konkretnih zaključaka budući da nedostaju pisani tragovi koji bi bez dvojbe upućivali na vezu između palate i legendarnog Homerovog junaka.

Boginja Atina u palati na Itaki
Ni za „Odiseju“, kao ni „Ilijadu“, zapravo se ne zna ko ih je napisao. Epovi se pripisuju Homeru, a pesnik se, pak, opisuje kao pustinjak koji je lutao od mesta do mesta i recitovao svoje stihove... Radnja cele „Odiseje“ zapravo traje samo 40 dana. Posle završetka tzv. desetgogodišnjeg tzv. Trojanskog rata,. Odisej se vraća kući, svome sinu Telemahu i vernoj ženi, a opisuje kako su Penelopini prosci trošili njegovu imovinu i kako ih je, nakon 20 godina izbivanja iz kuće, sve poubijao...

Počinje stihovima kako bogovi odlučuju da je vreme da se Odisej vrati kući, pošto ga je nimfa Kalipso sedam godina držala u zatočeništvu. Da bi Odisejevom sinu Telemahu najavila očev skorašnji povratak, boginja Atina odlazi na Itaku u njihovu porodičnu palatu...

Odisej izgoni prosce

Izvor: Telegraph.co.uk, odysseus-unbound.org,

Podvodno blago blizu italijanske obale

Grupa pomorskih arheologa pomoću sonarnih skenera otkrila je ostatke pravog podvodnog blaga u vodama kod Pontinskih ostrva u centralnoj Italiji. Reč je o olupinama trgovačkih brodovi iz perioda od petog do sedmog veka pre nove ere, koje su u veoma dobrom stanju.

Arheološki nalaz je pronađen nadomak sićušnog ostrva Zanone u Pontinskom arhipelagu u Tirinskom moru. Tim stručnjaka je pomoću specijalnih sonarnih skenera istražio i snimio obilje amfora u olupinama trgovačkih brodova, koji su prevozili robu iz Severne Afrike, Italije i Španije. Trgovalo se pored ostalog vinom, maslinovim uljem, voćem, kao i specijalnim ribljim sosom, koji je korišćen u rimskoj kuhinji.

Arheološko nalazište je pronađeno u Arhipelagu Pontin, u okviru zajedničkog projekta italijanskog Ministrarstva kulture i američke Zadužbine Aurora, koja promoviše podvodna istraživanja u Mediteranskom moru. Podvodni arheolog italijanskog Ministarstva za kulturu Analisa Zaratini, objašnjava da je za arheološka nalazišta na većoj dubini verovatnije da će biti u boljem stanju. Ovi ostaci su u tako dobrom stanju, zato što ih vekovima nisu poremetili ribari ili ilegalni lovci na morsko blago.

„Italijansko more je prava muzejska riznica, koja doprinosi našoj istoriji i arheologiji.“

Ostaci brodova dugačkih oko 18 metara, pronađeni su na dubini od oko 100 do 150 metara. Identifikovana su četiri rimska broda, koja su verovatno potonula u oluji u različitim vremenskim periodima. U doba starog Rima, arhipelag je bilo vlasništvo cara Avgusta, a služio je kao luka za brodove koji su plovili između Severne Afrike i Španije.

„Ovo je u stvari bila jedna od glavnih raskrsnica na Mediteran, na kojoj je car Avgust izgradio luku u koju su brodovi mogli da se sklone za vreme oluja.“

Zvaničnici zaduženi za zaštitu kulturnih spomenika, kažu da veruju da će novo arheoločko nalazište biti velki mamac za turiste. Jedna od glavnih briga arheologa je mogućnost da je pronađeno blago u stvari ilegalno preneto sa nekih drugih mesta. Svrha finansijskih patrola je sprečavanje ilegalnih aktivnosti.

„Patrole sprečavaju da gnjurci kradu amfore za sebe ili za prodaju na crno“, kaže pukovnik Virgilo Đusti iz italijanske finansijske policije.

Italija je nedavno potpisala novi sporazum sa UNESKOM, kojim se zabranjuje premeštanje podvodnih arheoloških nalaza. Italijanski zvaničnici veruju da na morskom dnu još postoji pozamašno neotkriveno blago, koje tek treba da se istraži.

Majorette Citroen DS kolekcija "prikolice"

Navršava se skoro 50 godina od kada je 1961. godine Emil Veron osnovao francuskog proizvođača malih alutomobila ("kolca") "Majorette".

Početkom sedamdesetih godina prošlog veka "Majorette" je proizvodio i čuveni Citroenov model DS, kod nas poznatiji kao Ajkula. Prodavala se kao posebna "kolca" u okviru Serije200, sa oznakom No13, a bilo je i modela koji su se prodavali kao komplet, uz dodatak u obliku kamp-prikolice ili glisera na prikolici, kao deo Serije300, pod brojevima No14 i No15. Sama kolekcija se zvala "Rail route". Ajkule su se pravile u plavoj, zelenoj i crvenoj boji.

U magazinu "Argus de la miniature", u broju 114 od aprila 1989. godine, predstavljen je, na naslovnoj strani, Citroenov DS u Majorette-ovoj kolekciji "Prikolice", a sam tekst je štampan na 29. strani časopisa.

Link: download teksta iz magazina "Argus de la miniature" br. 114

Vojne vođe WW1 na cigaret-kartama

Izdanje "Wills's Cigarettes" iz 1917. godine na kome su prikazani vojni lideri Prvog svetskog rata, među kojima i naši vojvoda Putnik, Kralj Petar I Oslobodilac i Prestolonaslednik Aleksandar. Istorijski i biografski podaci štampani na zadnjoj strani svake karte su izvor informacija iz vojne istorije, pošto su karte izdate u vreme trajanja Prvog svetskog rata.

Ova serija sadrži 50 "sličica", od kojih su prikazane 47.

Štampanje i objavljivanje ove serije odobrio "Pres Biro" Velike Britanije 07. marta 1917. godine.

Izdavač: "W.D. & H.O. Wills Bristol & London" - Imperial Tobacco Co. (of Great Britain & Ireland) Ltd.

Na prikazanim slikama nedostaju tri cigaret-karte, dok na kartama broj 48, 49 i 50 prikazani su i naše vojskovođe iz Prvog svetskog rata.

Istorija nauke i tehnike

Industrijska arheologija je relativno mlada naučna disciplina. U svetu se razvija od polovine prošlog veka, a u Srbiji tek poslednjih nekoliko godina. Zahvaljujući aktuelnoj postavci i publikacijama Muzeja nauke i tehnike, postala je dostupna i takozvanoj široj javnosti

Industrijsko nasleđe se definiše kao interdisciplinarni metod proučavanja materijalnih i nematerijalnih svedočanstava, dokumenata, artefakata, objekata, naselja, i ostalog što je stvoreno radi ili delovanjem industrijskih procesa. "Čine ga zgrade i mašine, radionice, pogoni i fabrike, rudnici i mesta za preradu rude, stovarišta i skladišta, mesta gde se energija proizvodi, prenosi i koristi, saobraćaj i sva prateća infrastruktura, pa čak i mesta namenjena društvenim aktivnostima povezanim sa industrijom, poput stambenih ili obrazovanih", piše u knjizi Industrijsko nasleđe Beograda Rifata Kulenovića, jednoj od prvih knjiga ove vrste kod nas, koju je nedavno objavio Muzej nauke i tehnike. Osim što govori o istoriji tehnologije u periodu od industrijske revolucije u XVIII veku do danas i što može imati i estetsku vrednost, industrijsko nasleđe priča i o životu, o svakodnevici sredine iz koje potiče, ono ima i sociološku vrednost. Iako je naročito tokom šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog veka, Srbija ostala bez dela onoga što danas nazivamo industrijskom baštinom, čemu pripadaju razne parne mašine iz fabrika, termoelektrana, rudnika i železnice, i dalje se možemo pohvaliti da smo u ovom slučaju u boljoj poziciji u odnosu na Zapadnu Evropu.

TRAGOVI INDUSTRIJE: U centralnoj Srbiji materijalnih tragova industrije ima tek od polovine XIX, a u Vojvodini od XVIII veka (prehrambena industrija, melioracioni sistemi, saobraćajna mreža). U Srbiji, s obzirom da je čitav XIX vek provela u borbi za nezavisnost, početak industrije vezan je za državna preduzeća koja proizvode naoružanje i municiju – barutana u Stragarima iz 1806. godine, topolivnica u Beogradu iz 1808, livnica u Kragujevcu 1836. godine od koje je petnaestak godina kasnije nastao veliki vojni Arsenal. Čak su i male radionice za izradu kože i čoje bile u službi vojske.

Zakon o pomaganju domaće industrije iz 1873. godine, izgradnja železničke mreže, stručna radna snaga, poreske i carinske olakšice, ulaganje stranog i domaćeg kapitala i liberalnija spoljna ekonomska politika rezultirali su zamahom industrije u Srbiji tokom poslednje četvrtine XIX veka. Nekoliko je beogradskih fabrika tada uvelo savremene mašinske pogone: fabrike D.M. Đorića, K.M. Šonda, M. Munka, R. Gođevca, J. Barlovca, i dve parne strugare, navodi Rifat Kulenović u svojoj knjizi. Brži razvoj industrije je bio tokom prve decenije prošlog veka, da bi tokom Prvog svetskog rata veliki deo objekata bio oštećen i uništen: prema popisu Austrijanaca iz 1916. godine, od Drine do Velike Morave bilo je samo 112 preduzeća od kojih je polovina nesposobna za rad. Posle rata ostalo ih je samo 70.

Između dva rata, konkretno 1930. godine, u beogradsku industriju je investirano oko 500 miliona dinara, a u 170 industrijskih preduzeća bilo je zaposleno oko 14.000 ljudi. U visokotehnološku industriju ulagan je i strani kapital: u fabrici avionskih motora "Sv.Vlajković i komp." u Rakovici uložen je kapital češke firme "Walter", francuska firma "Gnome et Rhone" imala je većinsko vlasništvo u Industriji motora u Rakovici. "Popis industrijskih preduzeća iz 1938. godine pokazuje da je tokom prethodnih deset godina znatno porastao broj tekstilnih, metaloprerađivačkih i hemijskih preduzeća", navodi Kulenović i ocenjuje da je "dobar deo njih građen solidno i permanentno je u funkciji".

(NE)ZAŠTIĆNA DOBRA: Većina od 88 objekata industrijskog nasleđa Beograda navedenih u knjizi su opštepoznati toponimi: Železnička stanica Beograd, Zavod za izradu novčanica i kovanog novca, Beogradski vodovod, Garaža dvorskih kompozicija u Topčideru, Glavna pošta, IKL, Termoelektrana "Snaga i svetlost", Beogradski pamučni kombinat, Beko, BIGZ, Beton hala, Livnica "Pantelić", Državna fabrika šećera, Pivara "Bajloni", Telefonska centrala, Fabrika hartije Milana Vape, Teleoptik, Ciglana Polet, Kapetanija Beograd, Astronomska opservatorija, Meteorološka opservatorija, Republički seizmološki zavod, IMR... Pa ipak, bez obzira na njihov značaj, vrednost i prisutnost u svakodnevnom životu, malo objekata ove specifične baštine uživa pravnu zaštitu. Status kulturnog dobra imaju samo Prvi akcionarski mlin, Opservatorija na Zvezdari i Fabrika hartije Milana Vape, a kulturnog dobra od velikog značaja samo zgrade Glavne železničke stanice, Telefonske centrale u Kosovskoj ulici, Livnica "Pantelić" i Meteorološka stanica.

Danas je Prvi akcionarski mlin vlasništvo Soravia Groupa, i dalje melje žito, ali od pre dvadesetak godina ne pomoću parne mašine "Luter" iz Braunšvajga od 150KS, dva parna kotla "bebkok-vilkoks, i dinama AEG od 100 ampera. Tih mašina i ostalih vrhunskih aparate iz prvih godina prošlog veka kad je fabrika otvorena više nema. Sadašnji vlasnik Vapove Fabrike hartije (sazidana je prvih godina druge decenije prošlog veka) jeste Kompanija Zepter. Ostali zaštićeni objekti su državno vlasništvo, i osim Livnice "Pantelić" sa starim alatima, kalupima, šablonima i ostalim spravama pomoću kojih su od druge polovine XIX veka livena zvona i pomoću kojih su pravljeni toranjski satovi, o kojoj vodi brigu Muzej grada Beograda, svi obavljaju svoje prvobitne funkcije. Rifat Kulenović predlaže da bi trebalo obratiti pažnju "ne samo na mnoštvo mašinskih mlinova u Vojvodini, već i na one u Obrenovcu, kao i na one u neposrednoj okolini Beograda – u Belom Potoku, Surčinu, Grockoj i Barajevu. Ovi mašinski mlinovi su opremljeni originalnim mašinama, neprekidno su u funkciji i imaju očuvan originalni proces proizvodnje. Stare iverzibilne sisteme sa crpnim stanicama za odvodnjavanje u okolini Beograda i u Vojvodini u odličnom stanju i u funkciji, takođe treba posebno tretirati. To su crpne stanice u Ovči i Borči, kao i starija stanica Boljevci, kao i stanice Plavna, Dubovac, Ečka, Žabalj."

''Parna mašina, koja je do 1924. radila u rudniku uglja u Vrdniku i onda preseljena u Senjski rudnik u Resavici, i danas pogoni dva lifta - besprekorno i permanentno. Stara je gotovo 140 godina i na njoj se menjaju samo drveni zupci na glavnim zupčanicima. To je raritet međunarodnih razmera - jedina parna mašina za rudarski lift koja i danas radi, i smatram da zbog svega toga pripada svetskoj kulturnoj baštini'', tvrdi Rifat Kulenović, viši kustos u Muzeju nauke i tehnike. ''S jedne strane, neke stare elektrane bile su dovoljno dobre da se održe, a na drugoj strani, nije bilo ni potrebe da se proširuju. Isto se desilo i sa mašinskim mlinovima, dok je situacija u vezi sa crpnim stanicama za irigaciju malo drugačija. Pored njih su često bile izgrađivane novije stanice sa većim kapacitetom i efikasnošću, a stare se još uvek koriste kao pomoćne i često spasavaju od nabujalih voda jer kada su u funkciji, one rade savršeno. Više takvih starih crpnih poljoprivrednih pumpnih stanica nalazi se u Dubovcu na Carskoj bari, u Boljevcima, Plavni...''

U slučajevima kad je Muzej nauke i tehnike donosio odluku o zaštiti, kada je trebalo zaštititi pokretna kulturna dobra, sve je bilo mnogo jednostavnije. Tako su zaštićeni kran u Luci Beograd, elektronski studio Radio Beograda, parna mašina za pogon lifta u Senjskim rudnicima, jedinstvena u svetu, više starih parnih brodova i železničkih lokomotiva i vagona. Iskustvo iz sveta je pokazalo da je odličan čuvar industrijskog nasleđa njegova prenamena. Naš primer i dokaz je Beton hala koja je prenamenjena u galeriju, džez klub i ekskluzivan salon nameštaja.

MAŠINE U MUZEJU: Kao i svuda u svetu, kada je reč u industrijskoj baštini, centralno mesto i kod nas zauzima Muzej nauke i tehnike, jedan od naših najmlađih muzeja. U svetu ovakvi muzeji postoje još od polovine prošlog veka. Jedan od najstarijih muzeja tehnike postoji u Bostonu, SAD, još od 1864. godine, a u Evropi su najpoznatiji su The Science Museum u Londonu i Deutsches Museum u Minhenu. Kod nas Muzej nauke tehnike osnovan je na inicijativu Srpske akademije nauka i umetnosti 1989. godine, a tek 2005. godine dobio i svoj odgovarajući prostor, zgradu Stare termoelektrane u Skenderbegovoj ulici na Dorćolu (o istorijatu zgrade vidi okvir). Godine 2007. čuveni svetski arhitekta Boris Podreka načinio je plan rekonstrukcije zapuštene zgrade elektrane i njeno pretvaranje u muzejski prostor (vidi "Vreme" broj 858), ali se od Podrekinog projekta u međuvremenu odustalo, zbog nedostatka sredstava. Ipak, nedavno je unutrašnjost zgrade renovirana i na izlagačkom prostoru većem od 2500 kvadratnih metara otvorena prva postavka Muzeja.

Čine je dva izlagačka prostora: Galerija i Otvoreni depo muzeja. U Galeriji, koja se nalazi u zgradi elektrane, predstavljeno je više od 400 predmeta iz 25 zbirki koji su organizovani u četiri celine (Točak–mašina–motor, Komunikacija, Čovek i tehnika, i Mera i broj). Otvoreni depo sa oko 300 eksponata se nalazi u pomoćnoj zgradi gde su nekada bile radionice električne centrale, a u njemu su rekonstruisani ambijenti gradskog stanovanja u Srbiji pre elektrifikacije, kao i jedne stare štamparije. U vreme otvaranja nove stalne postavke Muzeja, čulo se da će opština Stari grad pomoći da uskoro započnu radovi na sređivanju fasade ovog objekta industrijskog nasleđa. Njena rekonstrukcija je počela pre tri godine, a planirana je i dogradnja 7000 kvadratnih metara prostora za biblioteku, galeriju za tematske izložbe, kancelarije, arhiv i slične detalje koji će Muzeju omogućiti da postane savremeni kulturno-obrazovni centar u prostoru spomenika industrijskog nasleđa.

Godišnjica smrti Kralja Petra I

Odavanjem visokih državnih i vojnih počasti u Crkvi svetog Đorđa na Oplencu u Topoli obeleženo je 89 godina od smrti kralja Petra Prvog Karađorđevića.

Jutros je u Crkvi svetog Đorđa Svetu arhijerejsku liturgiju sa parastosom služio vladika šumadijski Jovan, uz sasluženje sveštenika oplenačkog namesništva i crkvenog hora "Oplenac".

Knežević Petar Karađorđević proglašen je kraljem Srbije posle Majskog prevrata 1903. godine, čime je nakon 45 godina Karađorđevo potomstvo ponovo došlo na čelo Srbije.

Kralj Petar I Karađorđević bio je na prestolu Srbije do 1918. godine i potom Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca do smrti 1921. godine.

Njegova vladavina obeležena je opštim razvojem parlamentarne demokratije, ubrzanim privrednim i kulturnim napretkom i slobodom štampe.

Tokom njegove uprave ojačane su političke i kulturne veze s južnoslovenskim narodima, i pod njegovim žezlom Srbija je postala neka vrsta Pijemonta, ideal ustavnog uređenja i žarište slobode i napretka.

Rođen je u Beogradu, na Petrovdan 1844. godine, u kući poznatog trgovca Miše Anastasijevića. Kršten je pod činodejstvom mitropolita i u prisustvu većeg broja sveštenika, svih popečitelja, sovjetnika i drugih velikodostojnika. General-major Mileta Radojković, blizak knežev prijatelj, nije se dvoumio pri davanju imena. Po ustaljenom srpskom običaju, dete treba da ponese ime sveca na čiji se praznik rodilo. Tako je i sin kneza Aleksandra dobio ime Petar.

Posle zbacivanja s prestola 1858. njegovog oca kneza Aleksandra Karađorđevića, živeo je u inostranstvu i završio je Vojnu akademiju u Sen Siru i višu Vojnu akademiju u Mecu.

Pod imenom Petar Mrkonjić u bosansko-hercegovačkom ustanku protiv Turaka komandovao je 1875. godine.

Prigodno izdanje Pošte Rep. Srpske povodom 150 godina od rođenja Kralja Pere

Posle balkanskih ratova protiv Turske i Bugarske, koje je Srbija uspešno završila, kralj Petar se, zamoren bolešću, odrekao vladarskih dužnosti i vlast predao nasledniku prestola, svom sinu Aleksandru. I pored toga je u Prvom svetskom ratu delio sa svojom vojskom i narodom sve patnje, da bi dočekao oslobođenje Srbije, zbog čega je nazvan kralj Oslobodilac.

Austrijska vojska je opšti napad na Srbiju otpočela 1914. godine prelaskom preko Drine, ali ju je u borbama na Ceru, Kolubari i Suvoboru srpska vojska porazila i proterala sa srpske teritorije. Iako je napustio aktivan politički život, kralj Petar je, kao krunisana glava, i u vreme rata obavljao određene protokolarne dužnosti. Na početku rata, živeo je u Vranjskoj banji i Topoli. Tu su ga posetili francuski general Po, britanski diplomata ser Ralf Pedžet i ruski general Tatiščev, koji mu je uručio Orden Sv. Andreje sa mačevima.

Međutim, Srbija i srpski narod doživeli su 1915. godine tragičnu sudbinu. Nemci, Austrijanci, Mađari i Bugari opkolili su je sa severa, istoka i zapada, pregazili je i porobljeni narod stavili na strahovite muke, fizičke i duševne.

Neprijateljski obruč se stalno sužavao i stezao sve jače. Raspadanje države i uništavanje vojske i naroda povećavalo se iz dana u dan. Vlada, Vrhovna komanda i regent zahtevali su od kralja Petra da napusti Topolu, jer su neprijateljske snage bile u blizini. Pozvan da krene i uzmakne, kralj Petar je odgovorio:
“Ostavite me, ja neću da bežim, hoću da umrem ovde u Topoli, u ovoj mojoj maloj varošici, u sredini moga naroda, gde počiva prah moga dede i moga oca. Hoću da umrem pred vratima svoje zadužbine”.

Pod pritiskom Vrhovne komande, a naročito regenta Aleksandra, kralj Petar ipak napustio Topolu 23. oktobra i preko Kragujeca došao u Niš. Time je počela kraljeva odiseja povlačenja, prvo kroz Srbiju, a zatim preko Albanije, Italije, do Grčke, gde će provesti preostale ratne godine.
- Kraljeva bliskost sa narodom i vojskom prilikom povlačenja kroz Albaniju, ogledala se u brojnim teškoćama kao što su: loši uslovi života, glad, siromaštvo, tifus... Vreme je bilo hladno, jesenje, kiša je pratila kolonu. Kraljevo zdravstveno stanje je bilo teško, ali je on pokazao izuzetnu izdržljivost i snagu. Preko prvog mosta prešao je peške uz pomoć običnog štapa, a preko drugog, Vezirovog mosta, pešačio je dugo, jer je put bio veoma klizav. U svoj dnevnik je zapisao da “nije pravo da ovakav pošten i junački narod na pravdi propada”.

Proboj Solunskog fronta započeo je 15. septembra 1918. godine. Brzo su oslobođeni Skoplje, Štip, Vranje, Niš, Kruševac, Kragujevac, a 28. oktobra i Topola. Kralj Petar se zbog bolesti u Srbiju vratio tek u leto 1919. godine. U međuvremenu je proglašeno stvaranje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

Kralj Petar je izvesno vreme provodio u Aranđelovcu i Topoli, odakle je prešao u Beograd. Poslednje dane proživeo je u iznajmljenoj vili na Topčiderskom brdu. Umro je u vili Pavlovića na Senjaku, 16. avgusta 1921. godine. Sahranjen je tamo gde je želeo da umre - u svojoj zadužbini, u Crkvi Svetog Đorđa na Oplencu.

Učestovao je kao dobrovoljac u Legiji stranaca u Francusko-pruskom ratu 1870. i 1871, kad je zbog ispoljene hrabrosti odlikovan Ordenom Legije časti, postavši jedini evropski vladalac koji je to odličje zaslužio na bojnom polju. Naročito se istakao u borbi kod Vilereksela. Tu je bio i zarobljen, ali se spasao preplivavši ledenu Loaru. Dobio je tešku reumu od koje je patio čitavog života.

Problemi sa reumom posebno su ga mučili dok je bio u Solunu 1916. godine, pa mu je preporučeno lečenje u banji Edipsos na ostrvu Eubeji. Tu je prestao da se brije i pustio je veliku bradu koju je obrijao tek po oslobođenju Srbije.

Đeneral Topola
U nekoliko prilika, kralj Petar je za vreme Prvog svetskog rata koristio ime “đeneral Topola”.

Ostareli kralj je, sav iscrpljen od povlačenja, stigao u Valonu. Našem poslaniku u Rimu je javljeno da o tome obavesti italijanskog kralja Viktora Emanuela i kraljicu Jelenu (sestru kraljeve supruge Zorke), s molbom da sačuvaju njegov inkognito pod imenom “đeneral Topola”. Kralj je i u grčkoj banji Edipsos koristio ime “đeneral Topola”, ali su ubrzo saznalo ko stoji iza tog imena.

Istovremeno su kralju Petru neki drugi davali imena. Kada je bilo toplo vreme, kralj je u banji Edipsos obično šetao pre i posle podne duž morske obale i rado posmatrao ribare. Tamo su ga ribari nazvali Vasileus Petros i razglasili da im donosi sreću.

Umro je na današnji dan u Beogradu 1921. godine, a 22. avgusta njegovo telo položeno je u kriptu crkve Svetog Đorđa, odakle je, po završetku gradnje mauzoleja 1930. godine, premešteno u severnu pevnicu oplenačke crkve.